فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۳)
دودمان بختیاری آسترکی دورکی (۹۳۰- ۱۲۴۱ق.)
آغاز حکومت دو نفره «خان» و سلطان»:
امیرتاجمیر خان بختیاری آسترکی و چراغ سلطان بختیاری آسترکی (۹۵۴ـ ۹۷۴ق.)
بخش چهارم (پاره نخست)
در آغاز به گزارش های سه جهانگرد اروپایی که در زمان شاه سلیمان از ایران دیدن کرده اند می پردازیم. در زمینه جایگاه خان و سلطان در روزگار صفویه شاردن گزارش می‌دهد که به فرمانروایان ایالت‌ها «خان» می گویند. افزون بــر خان‌ها که در محل ماموریت خود نماینده پادشاه هستند، فرمانروایان کوچکتری نیز وجود دارند که آنها را «سلطان» می‌نامند و طبق دستور دولت به فرمانروایان (حکام) ایالت‌ها پاسخگو هستند. سانسون، ایالت بختیاری را به عنوان چهارمین والی نشین ایران ذکر کرده است که پیش از صفویه دارای «شاه» بوده است. او گزارش می‌دهد که والی ها از نوادگان و بازماندگان شاهانی هستند که پادشاه ایران ایالات آنها را گرفته و آنها را به زور یا با سازش فرمانبردار خود کرده اما حکومت آن نواحی را به خودشان واگذار کرده است. این ایالات که ده ناحیه هستند عبارت اند از گرجستان، لرستان، هویزه (مناطق مرزی خوزستان تا بصره)، بختیاری، اردلان [کردستان]، مازندران، چرکس، هرات، قندهار و کرمان. کمپفر نیز گزارش می‌دهد که همه والی ها نژاده اند و از دودمان فرمانروایان پیش از صفویه در همین سرزمین ها هستند. شاه ایران آنها را که از اعضای خاندان فرمانروایان پیشین این مناطق هستند را به سمت والیگری می گمارد.
امیر شرف خان بدلیسی (۱۰۰۵ق.) از امرای دربار شاه تهماسب و شاه عباس گزارش می دهد شاه تهماسب صفوی سرداری الوسات (= طوايف) لــر بزرگ که به بختیاری مشهوراند را به تاج امیرخان آسترکی که بزرگترین و عمده ترین عشایر آن قوم (= لــر بزرگ = بختیاری) بود، واگذار کرده بود. دکتر دیگار فرانسوی می گوید «پس از سرنگونی اتابکان فضلویه، حکومت لرستان بدست سران آسترکی افتاد که امروزه طایفه ای از باب دورکی بختیاری های هفت لنگ را تشکیل می دهند. و شاه تهماسب با انتصاب امیرتاجمیر خان آسترکی سلطه آنها بر لرستان بزرگ را به رسمیت شناخت».
امیر تاجمیر بختیاری آسترکی نخستین فرمانروای بختیاری است که از سوی شاه تهماسب یکم پادشاه ایران به سرنام «خان» و «سرداری بختیاری» و چراغ بختیاری آسترکی نیز به سرنام «سلطان» که القابی حکومتی بودند، در سال ۹۵۴ق نامیده شدند. در واقع حکومت دو نفره «خان ـ سلطان» در ایالت بختیاری و برخی دیگر از ایالات از زمان شاه تهماسب آغاز گردید و لقب شاه از حاکمان ایالات حذف شد.
شاه تهماسب در سال ۹۷۴ ق. امیرخان موصلو حاکم همدان را برای جمع‌آوری مالیات بختیاری فرستاد. امیرتاجمیر خان از پرداخت مالیات خودداری کرد و اعلام استقلال و حکومت خودمختاری نمود. از سرنوشت چراغ سلطان آگاهی در منابع وجود ندارد. بر بنیاد کتیبه بنه وار خلیل خان بختیاری آسترکی در لالی که سه سال پس از سفر امیرخان موصلو به ایالت بختیاری یعنی در سال ۹۷۷ ق. توسط جهانگیر سلطان فرزند امیر تاجمیر خان بختیاری آسترکی نگاشته شده است شاهد جایگزینی جهانگیر سلطان بجای چراغ سلطان هستیم. جهانگیر سلطان در این سنگ نبشته که نخستین بار توسط نگارنده در دهه هفتاد شناسایی و برگردان و منتشر گردید از القاب خان و امیر برای پدرش که هنوز زنده بوده و از لقب سلطان برای خود بهره برده است و اینگونه خود را معرفی می کند. «والاحضرت امارت و ایالت پناه رفعت دستگاه نظاما للایاله و الحکومت والعز و الاقبال جهانگیر سلطان فرزند حضرت مستطاب خانی امیر تاجمیر بختیاری». رهربرن می گوید اعطای امارت (قدرت فرماندهی) در روزگار صفویه همواره مقدم بر اعطای حکومت بوده است یعنی افراد قبل از رسیدن به حکومت به امارت می رسیدند که در کتیبه نیز بازتاب یافته است.
دنباله دارد.....
✍️ علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ
منابع و مآخذ
تاریخ شرفنامه، امیر شرفخان بدلیسی
تاریخ عالم آرای عباسی، اسکندر بیگ ترکمان
تاریخ بختیاری، سپهر و سردار اسعد
بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری
حکومتگران بختیاری؛ بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی - نظامی ایران و منطقه زاگرس میانی از دوره مغولان تا قاجار، علی بهرامسری بختیاری.
مراتب، مناصب، القاب و عناوین حکومتگران بختیاری و نوع حکومت بختیاری در روزگار صفویه، علی بهرامسری بختیاری.
تاریخ و جغرافیای خوزستان، محمدعلی امام شوشتری
بختیاری ها، دیگار
J.Qaem Maqami, " ASTARKI," Encyclopadia Iranica, 11/8, p. 847, available online at http://www. Iranicaonline.org/articles/starki-sub-tribe-of the haft-lang, translated by me.
#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی
https://t.me/Bakhtyari2025_ir
فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۳)
دودمان بختیاری آسترکی دورکی (۹۳۰- ۱۲۴۱ق.)
امیرتاجمیر خان بختیاری آسترکی و امیرجهانگیر سلطان بختیاری آسترکی (۹۷۴ -۱۰۰۷ق.)
بخش چهارم (پاره دوم)
در جستار پیشین گفته شد که شاه تهماسب یکم صفوی در سال ۹۷۴ ق. امیرخان موصلو حاکم همدان را برای گردآوری مالیات ایالت بختیاری گسیل نمود اما امیرتاجمیر خان بختیاری آسترکی والی و حاکم مقتدر بختیاری از پرداخت مالیات خودداری کرد و اعلام استقلال و حکومت خودگردان نمود. از این تاریخ تا سال ۱۰۰۵ ق. هیچ گزارشی از ایالت بختیاری در منابع دربار صفوی ذکر نشده است و نشان از حکومت با استقلال ایالت بختیاری دارد. یعنی امیر تاج امیر خان بختیاری آسترکی نزدیک ۳۱ سال بااستقلال بر ایالت بختیاری حکومت نمود. تا اینکه اسکندر بیگ ترکمان منشی شاه عباس بزرگ در سال ۱۰۰۵ق. گزارش می دهد که اعتمادالدوله (میرزا طالب خان نصیری اردوبادی، وزیر اعظم شاه عباس یکم) و فرهاد خان (سپهسالار ایران) بر حسب فرمان شاه درسال ۱۰۰۵ ق. راهی خوزستان و لرستان شدند. پس از رسیدگی به امور لرستان و کهگیلویه، قبایل بختیاری را که در این چند سال سر از اطاعت برداشته بودند مبلغ ده هزار تومان جریمه و دریافت کردند و امور آن ولایت (= والی نشین) را سر و سامان دادند. از این گزارش دریافت می‌شود که اعتمادالدوله و سپهسالار از سوی شاه عباس شرایط صلح میان امیر تاجمیرخان بختیاری آسترکی والی ایالت بختیاری را با شاه عباس یکم فراهم نموده است. چون همو گزارش می‌دهد که در سال ۱۰۰۶ق. امیر تاجمیر بختیاری که پدر در پدر امیر و امیرزاده لرهای بختیاری بود و تا این زمان با هیچکس رام نشده بود و مطیع اوامر پادشاه ایران نبود و خود را حکمرانی با استقلال می‌دانست از وفور عقیدت و خلوص نیت بدرگاه شاه عباس صفوی رهسپار شد، پیشکش های شایسته تقدیم کرد و دست بیعت داد که از این پس امر پادشاهی را فرمانبردار باشد، خدماتش پذیرفته شد و به خلاع گرانبها (اسب، شمشیر، کارد، و ....) سرافراز گردید.
وحید قزوینی نیز گزارش می‌دهد که امیر تاجمیرخان بختیاری که بسیار قدرتمند و سرکش بود به درگاه شاه عباس یکم آمد و مورد بخشش و لطف قرار گرفت.
اما این سازش یک سال بیشتر نپایید.
دنباله دارد......
✍️ علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ
منابع و مآخذ
تاریخ شرفنامه ، امیر شرفخان بدلیسی
عالم آرای عباسی ، اسکندر بیگ ترکمان
تاریخ عباسی، ملا جلال الدین محمد یزدی
عباسنامه، محمدطاهر وحید قزوینی
تاریخ بختیاری ، سپهر و سردار اسعد
بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری
حکومتگران بختیاری؛ بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی - نظامی ایران و منطقه زاگرس میانی از دوره مغولان تا قاجار، نشریه تاریخ و فرهنگ دانشگاه فردوسی مشهد ، علی بهرامسری بختیاری.
مراتب، مناصب، القاب و عناوین حکومتگران بختیاری و نوع حکومت بختیاری در روزگار صفویه، انجمن علمی - تخصصی تاریخ پژوهی دانشگاه فردوسی مشهد، علی بهرامسری بختیاری.
شهر تاریخی بنه وار خلیل خان بختیاری دورکی، تختگاه، حکومت، فرهنگ و تمدن بختیاری، دو فصلنامه علمی تخصصی مطالعات ایلات و عشایر، دانشگاه آزاد شوشتر، علی بهرامسری بختیاری
بختیاری در آیینه تاریخ، جن. راف. گارثویت
رساله لرستان و لرها، مینورسکی ولادیمیر
یادداشت ها و خاطرات سردار ظفر
تاریخ و جغرافیای خوزستان، محمدعلی امام شوشتری
بختیاری ها حماسه ای ایلی در ایران، ژان پیر دیگار فرانسوی
J.Qaem Maqami, " ASTARKI," Encyclopadia Iranica, 11/8, p. 847, available online at http://www. Iranicaonline.org/articles/starki-sub-tribe-of the haft-lang, translated by me.
GENE R. GARTHWAITE, Khans and Shahs (A history of the Bakhtiyari Tribe in Iran), translated by me.
JOHN R. PERRY, "Forced Migration in Iran during the 17th and 18th centuries", translated by me.
#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی
https://t.me/Bakhtyari2025_ir
فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۳)
دودمان بختیاری آسترکی دورکی (۹۳۰- ۱۲۴۱ق.)
امیرتاجمیر خان بختیاری آسترکی (۱۰۱۰ـ۱۰۱۷ و امیر شاه حسین خان بختیاری آسترکی (۱۰۰۷ -۱۰۱۰ق.)
بخش چهارم (پاره سوم)
در جستار پیشین گفته شد که امیر تاجمیر خان بختیاری آسترکی حاکم ایالت بختیاری پس از ۳۱ سال حکومت با استقلال در سال ۱۰۰۶ق به درگاه شاه عباس بزرگ شرفیاب گردید اما این سازش یک سال بیشتر نپایید.
ملا جلال الدین محمد یزدی، منجم، منشی و مورخ زمان شاه عباس بزرگ در ذیل رویدادهای سال ۱۰۰۷ق. گزارش می دهد که امیر تاجمیر را از ایالت بختیاری برکنار کردند و حسب فرمان شاه فرمانروایی آنجا را به امیر شاه چین (حسین) دادند و امیر تاجمیر را زندانی نمودند.
همو در سال ۱۰۱۰ق نوشته است که امیرشاه حسین بختیاری از پرداخت مالیات خودداری نمود. از این رو الله وردی خان با سپاهی به سوی بختیاری روانه شد، او را را با مهربانی و ترفند دستگیر کرد و به نزد شاه برد و امیر تاجمیر فرمانروای پیشین که در زندان بود را آزاد کردند و حکومت بختیاری را دوباره به وی دادند و او را راهی بختیاری نمودند.
آنچه مسلم است امیر تاجمیرخان بختیاری آسترکی از زمان شاه تهماسب به سال ۹۷۴ق. تا زمان شاه عباس بزرگ به سال ۱۰۰۵ق. فرمانروایی مستقل و خودمختار بوده است. او در سال ۱۰۰۵ق. با شاه عباس به صلح و سازش میرسند و به درگاه شاه صفوی رهسپار شده و حکمرانی وی بر منطقه مورد تایید قرار می‌گیرد تا اینکه در سال ۱۰۰۷ق دوباره به خاطر سرپیچی از فرمان های دولتی، زندانی و تا سال ۱۰۱۰ق. به مدت نزدیک سه سال در زندان بوده است و در این مدت یکی دیگر از سران آسترکی به نام امیر شاه حسین خان فرزند امیر علی حاکم منطقه می گردد. امیر تاجمیر خان در سال ۱۰۱۰ق. از زندان آزاد و دوباره به حکومت بختیاری گماشته شد. واپسین آگاهی درباره امیر تاجمیرخان بختیاری آسترکی در سال ۱۰۱۷ق گزارش شده است. منجم یزدی گزارش می‌دهد که امیر تاج میر فرزند امیر بابک شاه و امیر عزیز فرزند امیر بهرام فرمانبردار و خواستار مقام خود شدند. بنابراین برای آنها احکام نوشتند و ریاست آن قوم را به آنها دادند. در دوره دوم و سوم حکومت امیر تاجمیر خان بختیاری آسترکی (۹۷۴ـ۱۰۰۷؛ ۱۰۱۰ـ۱۰۱۷ق) فرزندش امیر جهانگیر با لقب سلطان حاکم دوم بوده است. او در سنگ نبشته بنه وار خلیل خان بختیاری دورکی در لالی این گونه خود را معرفی می کند:«والاحضرت امارت و ایالت پناه رفعت دستگاه نظاما للایاله و الحکومت والعز و الاقبال جهانگیر سلطان فرزند حضرت مستطاب خانی امیر تاجمیر بختیاری».
سرانجام امیر تاجمیر خان بختیاری آسترکی در سال ۱۰۱۷ق جهان را بدرود گفت و فرزندش امیر جهانگیر خان بختیاری آسترکی جانشین وی گردید.
دنباله دارد....
✍️ علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ
منابع و مآخذ
تاریخ شرفنامه ، امیر شرفخان بدلیسی
عالم آرای عباسی ، اسکندر بیگ ترکمان
تاریخ عباسی، ملا جلال الدین محمد یزدی
عباسنامه، محمدطاهر وحید قزوینی
تاریخ بختیاری ، سپهر و سردار اسعد
بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری
حکومتگران بختیاری؛ بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی - نظامی ایران و منطقه زاگرس میانی از دوره مغولان تا قاجار، نشریه تاریخ و فرهنگ دانشگاه فردوسی مشهد ، علی بهرامسری بختیاری.
مراتب، مناصب، القاب و عناوین حکومتگران بختیاری و نوع حکومت بختیاری در روزگار صفویه، انجمن علمی - تخصصی تاریخ پژوهی دانشگاه فردوسی مشهد، علی بهرامسری بختیاری.
شهر تاریخی بنه وار خلیل خان بختیاری دورکی، تختگاه، حکومت، فرهنگ و تمدن بختیاری، دو فصلنامه علمی تخصصی مطالعات ایلات و عشایر، دانشگاه آزاد شوشتر، علی بهرامسری بختیاری
بختیاری در آیینه تاریخ، جن. راف. گارثویت
رساله لرستان و لرها، مینورسکی ولادیمیر
یادداشت ها و خاطرات سردار ظفر
تاریخ و جغرافیای خوزستان، محمدعلی امام شوشتری
بختیاری ها حماسه ای ایلی در ایران، ژان پیر دیگار فرانسوی
J.Qaem Maqami, " ASTARKI," Encyclopadia Iranica, 11/8, p. 847, available online at http://www. Iranicaonline.org/articles/starki-sub-tribe-of the haft-lang, translated by me.
GENE R. GARTHWAITE, Khans and Shahs (A history of the Bakhtiyari Tribe in Iran), translated by me.
JOHN R. PERRY, "Forced Migration in Iran during the 17th and 18th centuries", translated by me.
#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی
https://t.me/Bakhtyari2025_ir