فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۳)

دودمان بختیاری آسترکی (۸۳۰ـ ۱۲۴۱ق.)

بخش یکم: نخستین امرای آسترکی (۸۳۰-۹۵۴ق)

آسترکی اصل بختیاری است.

برای بررسی تحولات بختیاری پس از اتابکان تا برآمدن صفویان باید ابتدا گذری به دوره اتابکان زد و سپس منابع آغازین دوره صفویه را نگاه کرد. همانگونه که در جستارهای دودمان اتابکان گفته شد، تنها طایفه ای که در منابع تاریخی در رقابت با دودمان اتابکان ذکر شده است، طایفه آسترکی دورکی بود. نخستین چهره سیاسی این قبیله بنام خواجه احمد آسترکی فرزند حاجی که از ارکان دولت اتابک افراسیاب یکم (حک: ۶۸۸ـ۶۹۵ق.)بود، بدست وی کشته شد. در همین دوره یکی از علمای آسترکی بنام صلاح الدین آسترکی که به هند سفر کرده بود، جزو علمای درگاه جلال الدین فیروز شاه خلجی (حک: ۶۸۹ـ۶۹۵ق) پادشاه ایرانی تبار هند بوده است. در واپسین دوره اتابکان یعنی در زمان اتابک پیراحمد و برادرش اتابک افراسیاب سوم شواهدی از مالکیت قبیله آسترکی بر بخش های گسترده ای از قلمرو اتابکان وجود دارد. بر بنیاد وقف نامه روستای امام‌زاده دستگرد کیار، دو تن از بزرگان آسترکی بنام امیر زین الدین علی شاه و برادرش فرزندان امیر شاه محمد آسترکی بخشی از املاک خود را در چند روستا به اتابک افراسیاب سوم در سال ۸۰۱ق. فروخته اند و اتابک آن را وقف نموده است. سند گویای این واقعیت است که القاب «امیر و شاه» در دوره اتابکان برای بزرگان آسترکی بکار می رفته و تا میانه های دوره صفویه از این القاب برخوردار بوده‌اند. سرانجام در پی کشته شدن فرزند یکی از سران آسترکی به دست اتابک پیراحمد، قبیله آسترکی در سال ۸۱۱ یا ۸۱۲ ق. به رهبری امیر بهرام شاه آسترکی قیام کردند و اتابک پیراحمد را کشتند. امیر شرف خان بدلیسی که خود از امرای دوره شاه تهماسب و شاه عباس بزرگ است گزارش می دهد که شاه تهماسب صفوی سرداری طوایف لر بزرگ را که به بختیاری مشهوراند به امیر تاجمیر خان آسترکی که بزرگترین و عمده ترین عشایر آن قوم (لر بزرگ=بختیاری) بود، واگذار کرد و پس از او میر جهانگیر خان بختیاری از سرشناسان طایفه آسترکی، جانشین او گردید. اسکندر بیگ ترکمان منشی شاه عباس بزرگ گزارش می دهد که در سال ۱۰۰۶ ق. امیر تاجمیر خان بختیاری که پدر در پدر، امیر و امیر زاده لرهای بختیاری بود، به درگاه شاه عباس یکم شرفیاب شد.

جلال الدین محمد یزدی نیز گزارش می دهد که امیر تاجمیر فرزند امیر بابک شاه و میر عزیز فرزند بهرام به درگاه شاه عباس آمدند، برای آنها احکام نوشتند و ریاست آن قوم را به آنها دادند. ولی قلی شاملو نویسنده دوره شاه عباس دوم گزارش می دهد این دودمان بختیاری پیش از صفویه در میان ایل بختیاری به یاری بخت ارجمند خود دارای امارت و حکومت بوده اند. سردار ظفر می گوید دودمان خوانین بختیاری آسترکی که از آغاز صفویه در بختیاری حاکم بودند قبل از صفویه امیرالامرا بودند. دکتر جهانگیر قائم مقامی می نویسد پس از فروپاشی اتابکان کنفدراسیون لربزرگ تشکیل گردید و در این مرحله طایفه آسترکی آن را رهبری می کردند.امیر بهرام شاه آسترکی دورکی که قیام علیه اتابک پیراحمد را در کارنامه خود داشت، با متحد نمودن قبایل لر بزرگ بر علیه تیموریان شورید و اوضاع نابسامان لرستان را سر و سامان داد و مرکز حکومت لر بزرگ را از ایذه به بنه وار لالی (بنه وار خلیل خان بختیاری) منتقل نمود. پس از وی فرزندش امیر بختیار شاه آسترکی جانشین گردید. نام بختیاری که از زمان صفویه جانشین لر بزرگ گردید از نام ایشان گرفته شده است. پس از امیر بختیار شاه فرزندش امیر بابک شاه آسترکی به حکومت رسید. حکومت وی مصادف است با قدرت گرفتن شاه اسماعیل صفوی در ایران. به دلیل شیعه مذهب بودن، بدون درگیری با شاه اسماعیل صفوی به عنوان پادشاه ایران سازش نمود و دختر شاه اسماعیل را به عقد فرزند خود امیر تاجمیر آسترکی درآورد. سانسون جهانگرد اروپایی که در زمان شاه سلیمان از ایران دیدن کرده است، اطلاعات نسبتا کاملی درباره حکام ایالات ایران در زمان صفویه ارایه داده و ایالت بختیاری را به عنوان چهارمین والی نشین ذکر کرده که پیش از صفویه دارای شاه بوده است، که شاه اسماعیل با زور یا با سازش آنها را فرمانبردار خود نمود و حکومت دودمان آنها ادامه پیدا کرد.

✍️علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ

منابع و مآخذ

تاریخ گزیده، حمدالله مستوفی

تاریخ نطنزی ، معین الدین نطنزی

تاریخ شرفنامه ، امیر شرفخان بدلیسی

تاریخ عالم آرای عباسی ، اسکندر بیگ ترکمان

تاریخ عباسی، ملا جلال الدین محمد یزدی

تاریخ جهان آرای عباسی، قزوینی

بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری

حکومتگران بختیاری؛ بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی - نظامی ایران و منطقه زاگرس میانی از دوره مغولان تا قاجار، نشریه تاریخ و فرهنگ دانشگاه فردوسی مشهد ، علی بهرامسری بختیاری.

مراتب، مناصب، القاب و عناوین حکومتگران بختیاری و نوع حکومت بختیاری در روزگار صفویه، انجمن علمی - تخصصی تاریخ پژوهی دانشگاه فردوسی مشهد، علی بهرامسری بختیاری.

سفرنامه سانسون
تاریخ بختیاری، سپهر و سردار اسعد
تاریخ بختیاری، ابوالفتح اوژن بختیاری
خاطرات سردار ظفر
تاریخ و جغرافیای خوزستان، محمدعلی امام شوشتری

#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی

https://t.me/Bakhtyari2025_ir

پان خود طایفه گرایان، که هیچ نشانی در تاریخ ندارند با توجه به گفته های عمه قزی شان، با توهین به من تاریخ شکوهمند نیاکان ما را جعل و تحریف می کنند.

پان خود طایفه پنداران، دو گروه اند گروهی که هیچ نامی از طایفه شان در تاریخ وجود ندارد، همه خوانین آسترکی را از خود می دانند.

گروه دوم که چندین طایفه هستند تا یک نام مشابه با نام خوانین آسترکی، در شجره نامه خود می بینند یا می سازند، سریع با تبلیغات گسترده صاحب یکی از حاکمان دوره صفویه و افشاریه می شوند.

اخیرا هم شجره نامه ترکیبی دو تایی یا سه تایی با توجه به سخن عمه قزی شان درست می کنند و با ساختن چند نام جعلی خود را به اتابکان می رسانند و از آنجا به ملوک شبانکاره فارس. آش شله قلمکار می پزند.

سه دودمان حکومتگر را که هیچ نسبتی با هم ندارند را در هم می آمیزند تا برای خود تاریخ سازی کنند. چگونه شرم نمی کنند خود را نوادگان پدران دیگران می دانند.

‏گرگها خوب بدانند ، در این ایل کهن
گر پدر مرد، تفنگ پدری هست هنوز