فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۲) دودمان فضلویه (اتابکان لر بزرگ)(۵۵۰_۸۲۷ق.) اتابک هزار اسب
فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۲)
دودمان فضلویه (اتابکان لر بزرگ)(۵۵۰_۸۲۷ق.)
بخش سوم
اتابک هزار اسب (۶۰۳ /۶۰۰- ۶۴۹ ق)
در جستار پیشین اشاره شد که محمد ابوطاهر با جنگ، وعده و وعید، فریب و صلح و شکیبایی سرزمین لرستان را تصرف نمود و پس از اینکه استقرار یافت، اعلام استقلال نمود و خود را اتابک خواند و به فرمانروایی لرستان همت گماشت. او در سال ۶۰۰ یا ۶۰۳ ق درگذشت و از او چهار پسر به نام‌های نصرت الدین هزار اسب، بهمن، عمادالدین پهلوان و قزل به یادگار بماند.
مستوفی گزارش می دهد پس از ابوطاهر به حکم وصیت پدر و هم اندیشی برادران ، اتابک هزار اسب که مهین و بهین همه بود، جانشین پدر شد و عدل و داد ورزید. در روزگار او سرزمین لر بزرگ رشک بهشت گشت.
از دیگر کارهای وی انتخاب مال امیر (ایذه)، به عنوان پایتخت خود بود. این اقدام هزار اسب نشانه ای از روند تکامل ساختار سیاسی اتابکان لر بزرگ در آن دوره به شمار می‌رود از این رو می‌توان شکل گیری و رشد هسته های دیوانسالاری حکومت اتابکان را تجسم نمود.
در چنین شرایطی بود که مسأله مهاجرت اقوام مختلف به لر بزرگ و پیوستن به هزاراسپ پیش آمد که منابع تاریخی از سه گروه یاد کرده‌اند.
گروه نخست شامل اقوام بسیار از «جبل السماق شام» بودند که به لر بزرگ و اتابک نصرت الدین هزار اسب پیوستند. گروه‌هایی چون گروه عقیلی از نسل علی بن ابوطالب و گروه هاشمی از نسل هاشم بن عبد مناف
گروه دوم شامل دیگر طوایف پراکنده چون استرکی، مماکویه،مختاری، جوانکی، بیدانیان، زاهدیان، علایی، کوتوند، بتوند، بوازکی، شوند، راکی، جاکی، هارونی، آشکی، کوی لیراوی، ممویی، یحفومی، کمان کشی، مماسنی، ارملکی، توانی، کسدانی، مدیحه، اکورد، کولارد.
و گروه سوم، دیگر قبایل کـه انساب آنها مشخص نیست.
گرچه منابع تاریخی مبدا کوچ را از جبل سماق شام (سوریه) که بنام جبل کردان معروف بود، دانسته اند و بی گمان دو قبیله عرب از آنجا به لرستان آمده اند اما در باره طوایف پراکنده یادآوری این نکته مهم است که در جغرافیای مال امیر یعنی در غرب ایذه منطقه ای بنام شمی (شامی) وجود دارد. به باور نگارنده طوایف گروه دوم از این منطقه به اتابک هزار اسب پیوسته اند و تشابه نامی شمی با شام سوریه اختلاطی در گفتار مورخان پدید آورده است. هرچند دکتر جهانگیر قائم مقامی می گوید: این مردمان(مردم) پیشترها به عنوان بخشی از سربازان اتابک موصل عمادالدین زنگی (541-521 ق) و صلاح الدین ایوبی (حک: ۱۱۷۴_۱۱۹۳م ) ناحیه زاگرس را ترک کرده بودند.
و شهاب الدین احمد عمری مورخ دوران ممالیک مصر در کتاب «مسالک الابصار فی ممالک الامصار»، گزارش می‌دهد که لرها در سراسر شام و همچنین در مصر نشیمن داشته اند. زبردستی و چالاکی آنها صلاح الدين (٥٦٤-٥٨٩ق) را به وحشت انداخت و به کشتار آنها پرداخت. بنابراین طوایف مهاجر همان لرهایی بوده‌اند که ایوبی آنها را وادار به بازگشت به لرستان بزرگ کرده است.
بسیاری از این طوایف هنوز در بختیاری و برخی در کهگیلویه و ممسنی به زندگی خود ادامه می دهند از جمله آسترکی (دورکی هفت لنگ)، مماکویه(شاید موکویی یا موگویی چهارلنگ) ، جوانکی یا جانکی (تقسیم شده به هفت لنگ و چهارلنگ)، بیدانیان (شاید بهداروند یا بیداروند)، کوتوند (گتوندی)، بتوند (بتوندی) چهارلنگ، راکی(بابادی باب هفت لنگ)، جاکی (کهگیلویه)، هارونی (چهارلنگ)، لیراوی (کهگیلویه)، مماسنی (ممسنی)، توانی (تونی یک تیره از میوند چهارلنگ)، کسدانی ( کسدی یک تیره از آرپناهی بابادی).
در وقف نامه امام زاده محمد در روستای ساران بالا از توابع اردکان شیراز به تاریخ سال ۷۰۱ قمری نام چندتا از طوایف تاریخ گزیده مستوفی و چند طایفه دیگر ذکر شده است که عبارتند از: آسترکی، راکی، بهداروند، چهاربره (شاید چهاربری)، بابادی، جانکی، حموله، میکور (تیره ای از زلکی چهارلنگ)، و کرایی( در بختیاری و کهگیلویه) که احتمالا برای متولیان آن امامزاده وجوهات دینی می فرستادند.
دنباله دارد......
✍️علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ
منابع و مآخذ
تاریخ گزیده، حمدالله مستوفی
تاریخ نطنزی ، معین الدین نطنزی
تاریخ شرفنامه ، امیر شرفخان بدلیسی
بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری
اتابکان لر بزرگ ، شهرام یوسفی فر
حکومتگران بختیاری، بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی (آستروکیان) بختیاری در تحولات سیاسی نظامی ایران از دوره مغولان تا قاجار ، علی بهرامسری بختیاری، نشریه تاریخ و فرهنگ ، دانشگاه مشهد ، سال۵۴، شماره ۱، شماره پیاپی ۱۰۸، بهار و تابستان ۱۴۰۱.
#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_ پژوهی
https://t.me/Bakhtyari2025_ir