فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۳)

دودمان بختیاری آسترکی دورکی (۹۳۰- ۱۲۴۱ق.)

بخش ششم

سردار خلیل خان بختیاری آسترکی و فرزندش محمد خان

اسکندر بیگ ترکمان منشی شاه عباس بزرگ در فهرستی از فرمانروایان لر و کرد که دارای رتبه ایالت و خانی و سلطانی در زمان شاه عباس یکم بوده اند، از خلیل خان پسر جهانگیرخان به عنوان حاکم بختیاری نام می‌برد.

سردار اسعد بختیاری می نویسد در سال ۱۰۳۷ق شاه عباس حکومت و امارت تمام سرزمین بختیاری را به خلیل خان پسر امیر جهانگیرخان بختیاری آسترکی واگذار نمود. خلیل خان از مردان بزرگ و امرای مشهور دوران صفویه بود که به لقب خانی و رتبه ایالت و امارت رسید. در سال ۱۰۳۸ق پس از مرگ شاه عباس بزرگ جانشین وی شاه صفی نیز خلیل خان و پسرش محمد خان را به فرمانروایی بختیاری برگماشت. در سال ۱۰۳۹ق که سپاهیان عثمانی به همدان تاختند، خلیل خان بختیاری با نیروهای بختیاری به سپاهیان ایران پیوستند و نقش مهمی در شکست دشمن ایفا نمودند. در فرمانی به سال ١٠٤٤ق. که از سوی شاه صفی خطاب به سردار خلیل خان بختیاری آسترکی فرزند امیر جهانگیرخان صادر شده است او را با این القاب: «عالیجاه عزت و سعادت همراه خلیل خان حاکم جربادقان (گلپایگان)، عربستان (دهق و علویجه= به علت اسکان چند طایفه عرب در هنگام اشغال ایران در منطقه دهق تا زمان صفویه بنام عربستان معروف بوده است)، بختیاری، محال اربعه (چهار محال) و فریدن» مورد خطاب قرار داده است.

بنابه گزارش‌های تاریخی در سال ١٠٥٤ق در زمان شاه عباس دوم گروهی از مردم بختیاری علیه خلیل خان شورش کردند. پس از این رویداد خلیل خان برای مدت کوتاهی از ایالت بختیاری بر کنار و به خاصه شریفه (ملازمان ویژه شاه) گماشته شد.

وحید قزوینی گزارش می‌دهد که در سال ١٠٦٦ق شاه عباس دوم در سرچشمه زاینده رود (کوهرنگ) مدت زیادی میهمان خلیل خان بختیاری بوده است و هنگام بازگشت به پایتخت امر فرمودند که خلیل خان نیز همراه ایشان شوند و به پاس حسن خدمات وی، الکا خوانسار به تیول ایالتی خلیل خان افزوده شد و تا روستای محمدیه در رکاب بود و به خلعت های فاخره (= اسب، سلاح، ردا) سرافرازی یافته و روانه خوانسار گردید.

بنابه گزارش های تاریخی در سال ۱۰۷۴ق. هنگامی که محمود بن حروان شیخ المشایخ عرب در هویزه توسط سید علی خان بن سید خلف کشته شد، از سوی دولت صفوی به محمدخان بختیاری و امرای تابین نامه نوشته شد تا نیروهای خود را برای سرکوبی شورش آماده گردانند. و هنگامی که قرامصطفی پاشا با سپاهیان رومی (عثمانی) برای تسخیر بصره در سال ۱۰۷۵ق. لشگرکشی نمود از سوی شاه عباس دوم ارقامی برای محمدخان بختیاری صادر گردید و از امیر بختیاری درخواست شده بود که نیروها را آماده سازند تا در هنگام نیاز وارد کارزار شوند. به هر روی سردار خلیل خان در فاصله سال‌های ۱۰۶۶تا ۱۰۷۷ق جهان را بدرود گفت اما محمدخان تا سال ۱۱۴۵ق زنده بود و عمری طولانی داشت.

کریم نیکزاد امیرحسینی در باب حکومت جهانگیرخان و خلیل خان بختیاری آسترکی و آثار و عماراتی که بعدها از آنها دیده شد میگوید که روح عمران و آبادی و تمدن در آنها وجود داشته زیرا در گوشه و کنار حوزه فرمانروایی آنها عمارات و آثار و نشانه هایی از میدان‌های چوگان بازی و اسب سواری و کاخها و قلعه ها و حمامها و غیره بدست آمده و وجود آنها و اعقابشان باعث فتح و پیروزی بوده که در جنگهای پادشاهان با خارجی ها هنرنمایی می‌کردند و به فتح و پیروزی دست می‌یافتند.

✍️ علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ

منابع و مآخذ

تاریخ شرفنامه ، امیر شرفخان بدلیسی

عالم آرای عباسی، اسکندر بیگ ترکمان

جهان آرای عباسی، محمدطاهر وحید قزوینی

تاریخ بختیاری ، سپهر و سردار اسعد

بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری

حکومتگران بختیاری؛ بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی - نظامی ایران و منطقه زاگرس میانی از دوره مغولان تا قاجار، علی بهرامسری بختیاری.

مراتب، مناصب، القاب و عناوین حکومتگران بختیاری و نوع حکومت بختیاری در روزگار صفویه، علی بهرامسری بختیاری.

شهر تاریخی بنه وار خلیل خان بختیاری دورکی، تختگاه، حکومت، فرهنگ و تمدن بختیاری، علی بهرامسری بختیاری

بختیاری در آیینه تاریخ، جن. راف. گارثویت

رساله لرستان و لرها، مینورسکی ولادیمیر

تاریخ بختیاری، ابوالفتح اوژن بختیاری

خلاصه التواریخ، ملا کمال منجم یزدی

خلاصه السیر، محمدمعصوم اصفهانی

خلدبرین، واله قزوینی اصفهانی

قصص خاقانی، شاملو

شناخت سرزمین بختیاری، نیکزاد امیرحسینی

تاریخ و جغرافیای خوزستان، محمدعلی امام شوشتری

بختیاری ها حماسه ای ایلی در ایران، ژان پیر دیگار فرانسوی

J.Qaem Maqami, " ASTARKI," Encyclopadia Iranica, 11/8, p. 847,/starki-sub-tribe-of the haft-lang, translated by me.

GARTHWAITE, Khans and Shahs (A history of the Bakhtiyari Tribe in Iran), translated by me.

#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی

https://t.me/Bakhtyari2025_ir