فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۲)
دودمان فضلویه اتابکان لر بزرگ (۵۵۰-۸۲۷ق.)
بخش یازدهم (پاره یکم)

اتابک مظفرالدین افراسیاب دوم (۷۴۰-۷۵۳ق.)
مظفرالدین افراسیاب فرزند اتابک نصرت الدین احمد پس از مرگ برادرش اتابک یوسف شاه دوم حاکم لرستان شد.
ابن بتوته جهانگرد مراکشی که در دوره اتابک افراسیاب وارد قلمرو لر بزرگ شد آگاهی های سودمندی برای دستیابی به ساختار سیاسی - اجتماعی لرستان در دوره او به ما می دهد. او در شرح مسافرتش تفصیلی از راه قدیم شوشتر به اصفهان یاد می کند.
ابن بطوطه از مسیر جنوب خوزستان به سمت شمال آن سفر کرده است. ابتدا در رامهرمز و سپس به شهر شوشتر رسیده که هنوز در قلمرو اتابک افراسیاب قرار داشتند. او از شوشتر به سوی شهر ایذه پایتخت اتابکان حرکت کرد و این فاصله را در سه روز طی کرد. از پل بریده و لهبری و مانجینیک - باغ ملک امروز و هلایجان یا هلایگان و ایذج - زمانی که ابن بطوطه در آنجا بوده نام مال امیر رواج داشته - جاده اتابک - راه سلطانی - و قلعه مدرسه و پل قدیم بزرگ نزدیکی گدار بلوطک و پل قدیم موسوم به عمارت و دوپلان و اردل و سولگان و گردنه کریوه رخ گذر کرد.
اتابک نسبت به مسافرین در ایالت خود بسیار مهمان نواز بوده است. در هر منزل از مسیر شوشتر تا شهر فیروزان کاروانسرایی(مدرسه) ساخته شده بود که در آنجا همواره هنگامی که مسافری به آنجا وارد می‌شد خوراک او و علوفه مرکبش را تهیه می‌کردند. پیشکار هر مدرسه با سرکشی به مسافران تازه وارد نیازهای آنها را برآورده می کرد. به هر مسافری نان و گوشت و شیرینی به محض آنکه می‌رسید داده می‌شد همه اقلام یادشده از محل اوقافی که اتابک نصرت الدین احمد بزرگ تعیین کرده بود تأمین می شد.
میان کریوه رخ و اصفهان ابن بتوته در روستای کوچک اشترجان و فیروزان که امروزه از روستاهای در بلوک لنجان می باشد اقامت کرد. نکته تأمل برانگیز در باره شبکه مدرسه ها در سرزمین لر بزرگ، ماهیت سازمان اداری حکومت است و چنین به نگر می‌رسد که بخشی مهم از وظایف مزبور بر دوش تشکیلات دینی حکومت اتابکان لر بوده است. توصیف ابن بطوطه از ایذه روشنگر برخی پرسمان های دیگر درباره وضعیت اجتماعی لر بزرگ است.
ابن بطوطه برای نخستین بار ما را از وجود مقامی روحانی در دوره اتابکان لر بزرگ در سده ۸ ق. آگاه می‌سازد. وی از شخصی به نام شیخ نورالدین کرمانی، که مقام «شیخ الشیوخ» شهر را در اختیار داشته است یاد می‌کند.
شیخ نورالدین عالمی پرهیزگار بود. او افزون بر آنکه گونه‌ای پیشوایی رسمی یا معنوی بر دیگر مردان دینی شهر ایذه داشته است، خویشکاری نظارت بر همه مدرسه ها یا خانقاه‌ها را نیز برعهده داشت. بر این بنیاد می‌توان از گونه‌ای تشکیلات دینی سخن به میان آورد که دربالای آن شیخ الشیوخ جای داشت و درآمد اوقات، هزینه ها و اداره خانقاه‌ها و مسائل مربوط به آنها را تحت نظارت داشته است.
دنباله دارد.......
✍️علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ
منابع و مآخذ
تاریخ گزیده، حمدالله مستوفی
تاریخ نطنزی ، معین الدین نطنزی
تاریخ شرفنامه ، امیر شرفخان بدلیسی
بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری
اتابکان لر بزرگ ، شهرام یوسفی فر
حکومتگران بختیاری، بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی نظامی ایران از دوره مغولان تا قاجار ، علی بهرامسری بختیاری، نشریه تاریخ و فرهنگ ، دانشگاه مشهد ، سال۵۴، شماره ۱، شماره پیاپی ۱۰۸، بهار و تابستان ۱۴۰۱.
تاریخ جهان آرا ، قاضی احمد غفاری قزوینی
تاریخ وصاف، شهاب الدین عبدالله شیرازی
تاریخ آل مظفر، محمود کتبی (گیتی)
سفرنامه ابن بطوطه
#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی https://t.me/Bakhtyari2025_ir

فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۲)
دودمان فضلویه اتابکان لر بزرگ (۵۵۰-۸۲۷ق.)
بخش یازدهم (پاره دوم)

اتابک مظفرالدین افراسیاب دوم (۷۴۰-۷۵۳ق.)
در «خانگاه دینوری» که ابن بطوطه در آن سکنی گزیده بود ۱۲ درویش نیز بودند که هر کدام وظیفه ای بر دوش داشت، از پیش نماز تا خادم و قاریان قرآن.
ابن بطوطه از وجود مقام روحانی دیگری در قلمرو لر بزرگ یاد کرده است. وی
به گونه ای اتفاقی مولانا فضیل، فقیه بزرگی که سمت ریاست فقهای آن سامان را داشت، را نزد اتابک افراسیاب ملاقات می کند. به گفته او ایرانیان فقیهان را مولانا می‌خوانند. عالم مذهبی دیگری به نام فقیه محمود نیز نزد اتابک حضور داشت.
شوربختانه وی توضیحی درباره وظایف و نقش مولانا فضیل در قلمرو اتابک ارائه نمی کند. بی گمان وظایفی گونه گون بر دوش او قرار داشته است از جمله: تدریس علوم دینی اقامه حدود شرعی، اجرای احکام و اقامه واجبات و نظارت بر امور شرعی و سایر امور مشابه تشکیلات عالمان دینی و فقها.
توصیف ابن بطوطه از برخی آداب و رسوم جامعۀ لر بزرگ بسیار ارزشمند است: بیتوته شب هنگام و پس از اقامه نماز در پشت بام و نقل مکان به هنگام بامداد، تهیه نان از آرد بلوط، رویه پوشیدن قبای زبر پشمین در زیر پیراهن، آیین نواختن موسیقی به دست نوازندگان در هنگام بیماری فرزند اتابک که با هدف دلشاد کردن مردم و دعا برای شفای وی انجام می شد، پوشیدن پوشاک نمدین در میان مردم ندار و تنگدست به ویژه در هنگامه برف و باران و سفر، پوشیدن تلیس (پارچه ای ابریشمی) و جل به عنوان پوشش خاص سوگواری، خاک و کاه بر سر زدن و تراشیدن موی جلوی سر به نشانه سوگواری، جمع کردن فرش های خانه به نشانه سوگواری؛ شیوه سوگواری گروهی و هماهنگ که به شکل سینه زنی انجام می گرفت و بسیار غم انگیز بود، پیوست پارچه خام پنبه ای کلفت کـه بـه صورت وارونه (پشت و رو) به لباس دوخته می شد و نشانه سوگواری به شمار می رفت و بر تن داشتن آن تا چهل روز، آیین از تن درآوردن جامه سوگ با جامه ارسالی از سوی صاحب عزا، انتقال جنازه در میان شاخه های درختان که میوه های ترنج و نارنج و لیمو بر آنها آویزان بود، و بردن شمع در برابر تابوت.
دنباله دارد.....
✍️علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ
منابع و مآخذ
تاریخ گزیده، حمدالله مستوفی
تاریخ نطنزی ، معین الدین نطنزی
تاریخ شرفنامه ، امیر شرفخان بدلیسی
بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری
اتابکان لر بزرگ ، شهرام یوسفی فر
حکومتگران بختیاری، بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی نظامی ایران از دوره مغولان تا قاجار ، علی بهرامسری بختیاری، نشریه تاریخ و فرهنگ ، دانشگاه مشهد ، سال۵۴، شماره ۱، شماره پیاپی ۱۰۸، بهار و تابستان ۱۴۰۱.
تاریخ جهان آرا ، قاضی احمد غفاری قزوینی
تاریخ وصاف، شهاب الدین عبدالله شیرازی
تاریخ آل مظفر، محمود کتبی (گیتی)
سفرنامه ابن بطوطه
#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی https://t.me/Bakhtyari2025_ir

فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۲)
دودمان فضلویه (اتابکان لر بزرگ)(۵۵۰-۸۲۷ق.)
بخش یازدهم (پاره سوم)

اتابک مظفرالدین افراسیاب دوم (۷۴۰-۷۵۳ق.)
ابن بطوطه از شخصیت اتابک افراسیاب نیز توصیفی قابل توجه به دست می‌دهد. به نظر می‌رسد وی از شراب خواری و دائم الخمر بودن اتابک که روابطش با وی را تحت الشعاع قرار داد تا اندازه ای دلگیر بود. وی در بدو ورود به ایذه نتوانست با اتابک ملاقات کند. چون اتابک دائم الخمر بود و جز روزهای جمعه از منزلش بیرون نمی آمد. مرگ پسر اتابک که ولیعهد و یگانه اولادش بود باید در تشدید وضعیت روحی اتابک تأثیر زیادی بر جای گذارده باشد. ابن بطوطه با اتابک در مجلس سوگواری که در سرای او برپا بود برخورد کرد و تنها پس از آنکه مدتی در کنار اتابک نشسته بود او را شناخت، اتابک جامه پشمین نمدینی بر تن داشت. او در پاسخ سلام ابن بطوطه به حالت نیم خیز ادای احترام کرد. اتابک پس از این دیدار ابن بطوطه را فراخواند تا ملاقاتی خصوصی با وی داشته باشد. ابن بطوطه جریان دیدار خود از خانه اتابک را چنین توصیف می‌کند: در حضور اتابک دو ظرف با در پوش هایی زرین و سیمین که حاوی شراب بود قرار داشت. اتابک از ابن بطوطه در باب کارهای الملک الناصر و اوضاع کشور حجاز مطالبی را پرسید که وی پاسخ‌هایی به او داد. اتابک مخمور بود و با زبان عربی که به آن چیرگی داشت با وی سخن می گفت. او حتی در باشندگی مولانا فضیل که سمت ریاست فقهای قلمرو او را داشت و حاجب و فقیه محمود به شرابخواری خود ادامه می داد.
ابن بطوطه رویه اتابک در این کار را نکوهش کرد. اتابک نیز سرزنش و درشتی کردن وی را تحمل کرد اما خمارتر از آن بود که به سخنان وی اهمیت بدهد.
ابن بطوطه مجلس وی را در چنین حالتی، بدون آنکه از وی اجازه گیرد ترک نمود. در آستانه خروج از سرای اتابک مولانا فضیل از وی به خاطر سخنانش به اتابک سپاسگزاری کرد؛ زیرا که هیچ یک از رجال دینی جرأت طرح چنین سخنانی را در نزد اتابک نداشت. هنگامی که ابن بطوطه عازم سفر شد اتابک برای او مقداری پول فرستاد.
دوره اتابک افراسیاب دورۀ ثبات سیاسی و اجتماعی بود. ابن بطوطه نیز ظاهرا نارسایی آشکاری که به منزلهٔ ناتوانی حکومت اتابک به شمار آید را ملاحظه نکرده بود اگرچه تدابیر خواجه سعدالدین که به گفته نطنزی اقدم فضلاء عالم است به عنوان وزیر اتابک در حفظ انتظام امور و گردش کارهای حکومت مؤثر بوده اما شاید به آسانی نتوان پذیرفت قلمرو لر بزرگ در روزگار پر از آشوب و بحرانی که کشور ایران را فرا گرفته بود با وجود چنین اتابکی نگهداری می شد. شاید بتوان وضعیت و حالت اتابک افراسیاب را به دوره کوتاهی از پایان زندگانی وی محدود دانست آنهم به خاطر بیماری و مرگ فرزندش که تنها پسر و ولیعهد وی بود زیرا حتا در زمانی که چنین رفتاری از او گزارش شده از چنان توانایی برخوردار بود که حتی فقها و علما در خلوت نیز یارای سخن گفتن با وی، برخلاف میل و اراده او را نداشتند.
پس از آنکه یازده سال از دور دولت آن اتابک و وزیرش بگذشت همزمان در سال ۷۵۱ ق. درگذشتند. آرامگاه هر دو در مال امیر در پیرامون مدرسه رکن آباد جای دارد. در درون مدرسه (زاویه _ خانگاه) مسجدی بود که نمازجمعه را در آنجا برگزار می کردند. گرمابه ای نیز در بیرون مدرسه جای داشت. مجموعه این مؤسسات در باغ بزرگی ساخته شده بود.
✍️علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ
منابع و مآخذ
تاریخ گزیده، حمدالله مستوفی
تاریخ نطنزی ، معین الدین نطنزی
تاریخ شرفنامه ، امیر شرفخان بدلیسی
بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری
اتابکان لر بزرگ ، شهرام یوسفی فر
حکومتگران بختیاری، بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی نظامی ایران از دوره مغولان تا قاجار ، علی بهرامسری بختیاری، نشریه تاریخ و فرهنگ ، دانشگاه مشهد ، سال۵۴، شماره ۱، شماره پیاپی ۱۰۸، بهار و تابستان ۱۴۰۱.
تاریخ جهان آرا ، قاضی احمد غفاری قزوینی
تاریخ وصاف، شهاب الدین عبدالله شیرازی
تاریخ آل مظفر، محمود کتبی (گیتی)
سفرنامه ابن بطوطه
#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی https://t.me/Bakhtyari2025_ir