فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۲)

دودمان فضلویه (اتابکان لر بزرگ) (۵۵۰-۸۲۷ق.)

بخش چهارم

اتابک عمادالدین پهلوان (۶۲۶-۶۴۶ق.)

حمدالله مستوفی نخستین مورخی که درباره اتابکان جستاری آورده است عمادالدین پهلوان را فرزند اتابک ابوطاهر دانسته و به حکومت وی هیچ اشاره ای ننموده است. تاریخ نگاران پساتری او را فرزند اتابک هزار اسپ دانسته اند که پس از پدر به فرمانروایی رسید.

با این حال نویسنده تاریخ سلاجقه یا مسامرة الاخبار و مسايرة الاخیار به حکومت اتابک عمادالدین پهلوان اشاره کرده است و می نویسد: «در زمان سلطان مغیث الدین ابوالقاسم محمود بن محمد از سلاطین عجم آل سلجوق

اتابک عمادالدین پهلوان توانست بر لرستان مستولی گردد». با توجه به اینکه مستوفی تاریخ مرگ سلطان مغیث الدین محمود را سال ۵۲۵ ق می داند، پذیرش مطلب تاریخ سلاجقه دور از ذهن می باشد. مدت فرمانروایی سلطان محمود از ۴۹۶-۵۱۰ق. بوده است.

از فراپرس های مهم دوره زندگی سلطان جلال الدین ملکشاه مسأله روابط وی با امیران منطقه غرب ایران بود که با خلیفۀ عباسی نیز ارتباط داشتند. سلطان جلال الدین بر آن بود تا حاکمان این منطقه را به زور یا با سازش و مهربانی به زیر فرمان خود درآورد. براستی جلال الدین نیازمند تشکیل جبهه ای یکپارچه از حاکمان مناطق مذکور و از جمله اتابک عمادالدین پهلوان برای پایداری علیه مغولان بود. به ویژه آنکه منطقه لرستان همیشه به عنوان منطقه ای که در شرایط اضطراری جای امنی برای گریز از برابر مغولان به شمار می‌رفت مورد توجه وی جای داشت. بنابراین خلیفه عباسی از این مهم به شدت نگران بود. از این رو المستنصر عباسی در سال ۶۲۶ق (یا ۶۲۷ق) از سلطان خواست اتابک عمادالدین پهلوان و برخی دیگر از حاکمان منطقه را از وابستگان و پیروان خود به شمار نیاورد. سلطان در آغاز این درخواست را پذیرفت اما سپس در آن بازنگری کرد و در میانه سال ۶۲۷ق / ۱۲۳۰م منشی خود نسوی را به اصفهان فرستاد و پس از رایزنی و گفتگو با عمادالدین پهلوان، دوباره وی به پیروی از سلطان جلال الدین گردن نهاد. اما پیروزی های پی در پی مغولان، پیمان ها را ناپایدار می نمود.

اتابک عمادالدین پهلوان دختر حاکم قراختایی کرمان را به همسری برگزیده بود. این امر نشانگر گونه‌ای همگرایی میان فرمانروایانی که گرایش به سیاست مغولان داشتند، به شمار می رفت زیرا عمادالدین پهلوان در سال ۶۴۴ق. در شورای بزرگ سلطنتی مغول که برای گزینش جانشین اوگتای در مغولستان برپا شد، حضور داشت. در آن نشست گیوک خان به ریاست مغولان برگزیده شد. او در فرامین تازه‌ای که صادر کرد؛ عراق عجم ،آذربایجان شروان، لرستان، کرمان و فارس را به امیر ارغون که اتابک عمادالدین پهلوان به همراه وی در آن نشست شرکت کرده بود، واگذار نمود. ارغون نیز اتابک عمادالدین پهلوان را به حکومت لرستان بزرگ نگهداشت. بنابراین چنین به نگر می‌رسد که از میانه‌ی فرمانروایی عمادالدین پهلوان، اتابکان لر بزرگ از هم‌پیمانان سیاسی و نظامی مغولان به شمار می رفتند.

سرانجام اتابک عمادالدین پهلوان در سال ۶۴۶ق. درگذشت. روابطی که مغولان با حکامی که تابعیت آنان را پذیرا میشدند، بود. در واقع از اواسط دوره عمادالدین ،پهلوان اتابکان لر بزرگ متحدان سیاسی - نظامی مغولان به حساب می آمدند.

قاضی احمد غفاری می گوید اتابک در اصفهان، موضع زرده را از قضات آنجا به مبلغ ۲۴ هزار خانی خریداری کرد و آنرا وقف مزار خود در آن محل کرد. به گمان نگارنده روستای سرسبز «زرد خشوییه» کنونی از توابع بخش باغ بهادران شهرستان لنجان، استان اصفهان همان «زرده» مذکور در تاریخ است که وقف آرامگاه اتابک عمادالدین پهلوان بوده است و نباید با زردکوه که قلمرو اتابکان بوده اشتباه گرفت.

✍️علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ

بن مایه ها و سرچشمه ها

تاریخ گزیده، حمدالله مستوفی

تاریخ نطنزی ، معین الدین نطنزی

تاریخ شرفنامه ، امیر شرفخان بدلیسی

بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری

اتابکان لر بزرگ ، شهرام یوسفی فر

حکومتگران بختیاری، بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی نظامی ایران از دوره مغولان تا قاجار ، علی بهرامسری بختیاری، نشریه تاریخ و فرهنگ ، دانشگاه مشهد ، سال۵۴، شماره ۱، شماره پیاپی ۱۰۸، بهار و تابستان ۱۴۰۱.

تاریخ سیرت جلال الدین منکبرنی، شهاب الدین محمد نسوی.

تاریخ سلاجقه یا مسامرة الاخبار و مسايرة الاخیار، محمود آقسرایی

#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی

https://t.me/Bakhtyari2025_ir