فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۴)

دوران ملوک الطوایفی در بختیاری از دوره کریم خان زند تا به قدرت رسیدن حسین قلی خان بختیاری دورکی

دودمان بختیاری آسترکی دورکی (۹۳۰- ۱۲۴۱ق.)

واپسین حکومتگران بختیاری آسترکی

حسین خان (محمدحسین خان) بختیاری آسترکی دورکی

محمدعلی امام شوشتری در کتاب تاریخ جغرافیای خوزستان می نویسد شاه تهماسب صفوی حکومت بختیاری را به امیر تاجمیر خان آسترکی داد که تا پس از مرگ نادرشاه در خاندانش بود و پس از آن حکومت میان چند خاندان تقسیم شد.

در جستارهای پیشین گفته شد که نادرشاه در سال ۱۱۴۸ق خوانین بختیاری آسترکی از جمله ابوالفتح خان، علی صالح خان، قاسم خان را به خراسان کوچاند و حکومت بختیاری های تبعیدی در جام خراسان را به علی صالح خان بختیاری آسترکی داد و ابوالفتح خان را به بیگلربیگی مرو شاهجان گماشت.

پس از مرگ نادرشاه، جانشینان نادرشاه ابوالفتح خان بختیاری آسترکی را از خراسان فراخوانده و او را به نیابت سلطنت خود و بیگلربیگی اصفهان و ایلخانی بختیاری گماشتند. پس از کشته شدن ابوالفتح خان، کریم خان در سال ۱۱۶۴ق. حکومت قم را به محمدعلی خان فرزند ابوالفتح خان شهید و نایب السلطنه ایران (۱۱۶۰ـ۱۱۶۴ق) و حکومت عراق عجم را به ابدال خان بختیاری آسترکی (حک: ۱۱۶۴ـ۱۲۰۰ق) فرزند علی صالح خان بختیاری آسترکی و داماد ابوالفتح خان واگذار کرد. پس از وی فرزندش محمدحسین خان (مشهور به حسین خان، نیای هشتم پدری و مادری نگارنده) جانشین گردید. از محمدعلی خان نیز دو فرزند پسر بنام های اسکندر خان و حسنعلی خان مشهور به آقاسی خان به یادگار بماند. یکی از دختران آقاسی خان همسر حبیب الله خان زراسوند بود که مهدی قلی خان و ابراهیم خان حاصل این ازدواج بود.

سردار ظفر می گوید از خوانین بختیاری که امیرالامرا بختیاری بودند و از آغاز صفویه در بختیاری فرمرانروایی می‌کردند می‌توان حسین خان راست ابی (=آسترکی) و رمضان خان راست ابی (= آسترکی) را نام برد. در کتاب یادداشت‌ها و خاطرات سردار ظفر اشتباهات نگارشی زیادی وجود دارد، در اینجا نیز آسترکی را به صورت «راست ابی» نوشته است که در واقع «راست ابی» تحریف و تصحیف «آسترکی» است. مهراب امیری نیز می نویسد از اعقاب جهانگیرخان بختیاری آسترکی تنها شخصی بنام حسین خان باقی ماند.

در پیوند و ارتباط با حسین خان (محمدحسین خان) بختیاری آسترکی سه سند و رقم در دست است. یکی سندی (پیمان نامه خوانین دورکی و بابادی) به تاریخ ۱۲۳۰ق که در آن از محمد حسین خان بعنوان حاکم بختیاری نام برده شده است و دیگری فرمانی به تاریخ ۱۲۴۱ق از سوی محمد میرزا سیف الدوله فرمانروای اصفهان به حسین خان بختیاری است و سند سوم که یک استشهاد نامه محلی است، محمد حسین خان به عنوان شاهد آن را مهر نموده است.

محمد میرزا سیف الدوله پسر فتحعلی شاه قاجار فرمانروای اصفهان در حکمی به تاریخ ۱۲۴۱ق. که در پاسخ عریضه حسین خان بختیاری آسترکی خطاب به وی صادر نموده و رسیدگی به درخواست او را به الیاس خان زراسوند به عنوان ایلخانی واگذار کرده است. نکته برجسته ای که در این حکم دیده می‌شود این است که شاهزاده قاجار از حسین خان به عنوان ایلبیگی دورکی و بابادی نام می‌برد و این نخستین بار است که ایلخانی و ایلبیگی از دو طایفه نامبرده می‌شود یعنی الیاس خان فرزند حبیب الله خان (فرزند ابدال خان فرزند علی صالح بیگ زراسوند دورکی) به عنوان ایلخانی دورکی و بابادی و حسین خان فرزند ابدال خان (فرزند علی صالح خان فرزند یوسف خان، ف خلیل خان ف امیر جهانگیر خان ف امیر تاجمیر خان بختیاری آسترکی) به عنوان ایلبیگی دورکی و بابادی (با تنزیل جایگاه ایلخانیگری در دودمان بختیاری آسترکی) گماشته شده است. با مرگ حسین بختیاری آسترکی ایلبیگی، طایفه آسترکی از گردونه حکومتگران بختیاری، تحولات سیاسی - نظامی بختیاری و ایران ناپدید و پراکنده شدند. به گونه ای که در دویست سال گذشته پراکنده ترین طایفه بختیاری بوده اند.

✍️ علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ

منابع و مآخذ

تاریخ شرفنامه ، امیر شرفخان بدلیسی

عالم آرای عباسی، اسکندر بیگ ترکمان

تاریخ بختیاری ، سپهر و سردار اسعد

بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری

حکومتگران بختیاری؛ بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی (آستروکیان) بختیاری در تحولات سیاسی - نظامی ایران و منطقه زاگرس میانی از دوره مغولان تا قاجار، علی بهرامسری بختیاری.

مراتب، مناصب، القاب و عناوین حکومتگران بختیاری و نوع حکومت بختیاری در روزگار صفویه، علی بهرامسری بختیاری.

شهر تاریخی بنه وار خلیل خان بختیاری دورکی، تختگاه، حکومت، فرهنگ و تمدن بختیاری، علی بهرامسری بختیاری

بختیاری در آیینه تاریخ، جن. راف. گارثویت

تاریخ بختیاری، ابوالفتح اوژن بختیاری

خلاصه التواریخ، ملا کمال منجم یزدی

خلاصه السیر، محمدمعصوم اصفهانی

خلدبرین، واله قزوینی اصفهانی

قصص خاقانی، شاملو

شناخت سرزمین بختیاری، نیکزاد امیرحسینی

تاریخ و جغرافیای خوزستان، محمدعلی امام شوشتری

رستم التواریخ، محمدهاشم آصف

یادداشت ها و خاطرات سردار ظفر

بختیاری ها حماسه ای ایلی در ایران، ژان پیر دیگار فرانسوی

تذکره شوشتر، عبدالله جزایری شوشتری

J.Qaem Maqami, " ASTARKI," Encyclopadia Iranica, 11/8, p. 847,/starki-sub-tribe-of the haft-lang, translated by me.

GARTHWAITE, Khans and Shahs (A history of the Bakhtiyari Tribe in Iran), translated by me.

John R. Perry, "Forced Migration in Iran during the 17th and 18th centries", translated by me.

Sir. John Chardin, The travels of Sir John Chardin into Persia and the East Indias, translated by me.

#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی

https://t.me/Bakhtyari2025_ir