فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۴)

دوران ملوک الطوایفی در بختیاری از دوره کریم خان زند تا به قدرت رسیدن حسین قلی خان بختیاری دورکی

ابوالفتح اوژن بختیاری می نویسد «هنگامی که کریم خان زند برای بدست آوردن پادشاهی ایران کوشش می نمود، سرزمین بختیاری میدان تاخت و تاز شماری از خوانین محلی شده بود که در واقع صورت ملوك الطوایفی را داشت. در هر قسمتی از خاک آن يك نفر خان طوایفی چند را مطیع و منقاد خویش ساخته بر آنها حکومت می‌کرد. در واقع خاك بختیاری صورت حکومت های محلی را پیدا کرده بود که هر قسمت آن و یا هر چند طایفه ای بریاست يك يا چند نفر خان اداره می‌شد.

علی مردان خان چهارلنگ علاوه بر اینکه چند سالی زمام سلطنت ایران را در دست داشت کلیه طوایف چهارلنگ بختیاری را تحت اختیار در آورده بود. خوانین و حکام چهارلنگ در منطقه فریدن تا حدود جانکی گرمسیر ساکن و آن مناطق را تحت سلطه خود گرفته بودند.

قلمرو ابدال خان فرزند علی صالح بیگ زراسوند حدود چغاخور و پشت کوه بختیاری تا حوالی مال امیر امتداد داشت و بیشتر اوقات در اردل و ناغان که از دهات پشتکوه بختیاری است اقامت داشت و به امور دورکی ها و طوایف هفت لنگ مشغول بود.( کریم خان و آزاد خان افغان و صادق خان زند هر کدام یک حکم برای ابدال خان زراسوند صادر کرده اند و به حوزه قلمرو وی در پشتکوه بختیاری اشاره نموده اند.)

سران طوایف بابادی مانند شیخ مهدی خان عکاشه و دیگران نیز در سه دهستان که عبارت از فلارد و جانکی و خانه میرزا باشد تا حدود ناحیه گندمان در چهار محال فرمانروایی می‌کردند.»

صنیع الدوله می نویسد کریم خان زند رهسپار اصفهان و از آنجا برای آرام کردن طوایف بختیاری به چارمحال آمد. او طوایف بختیاری هفت لنگ را در پیرامون قم کوچ داد و چهارلنگ را در منطقه فسا اسکان داد.

سردار اسعد می‌گوید در زمان کریم خان زند گروه بسیاری از شاخه هفت لنگ در مناطق عراق عجم سکونت داشته‌اند.

آصف در یادکرد از والیان و بیگربیگیان و حکام زمان کریمخان از عالیجاه محمد علی خان فرزند ابوالفتح خان ایلخانی (آسترکی)، حکمران صاحب اقتدار نام برده که بر همه طوایف لر [لر بختیاری] فرمانروایی می‌کرده است.

نیکزاد امیر حسینی می نویسد نادرشاه حکومت بختیاری (بختیاری های کوچانده به خراسان) را به علی صالح خان پسر (نوه) خلیل خان (بختیاری آسترکی) داد و پس از او پسرش ابدال خان جانشین گردید. چون نسبت به کریم خان وفادار بود کریم خان در سال ١١٦٤ق. فرمانی به نامش صادر کرد که بهترین دلیل بر مهر و لطف و محبت کریم خان نسبت به وی می باشد.

گارثویت می‌نویسد کریم خان رقیب علی مردان خان چهارلنک در سال ١١٦٤ق. (١٧٥١م) (پس از کشته شدن ابوالفتح خان بختیاری آسترکی) ابدال خان بختیاری آسترکی را به حکومت عراق عجم که یکی از مناطق مهم غربی اصفهان است، برگماشت.

لاکهارت می‌گوید عراق افزون بر محل یا ناحیه پرجمعیت اصفهان شامل ولایت همدان، شهرهای ،قزوین ،تهران ،قم ،ساوه ،کاشان ،نطنز ،نایین، اردستان، ابرقوه، گلپایگان، خوانسار، فریدن و چهارمحال بود.

کریم خان زند شش فرمان و‌ حکم برای ابدال خان بختیاری آسترکی حاکم عراق عجم صادر نموده است و در یکی از آنها نیز به محمدعلی خان حاکم قم اشاره شده است.

کریم خان زند در دو فرمان خطاب به عالیجاه ابدال خان بختیاری آسترکی حاکم عراق عجم و محمدعلی خان بختیاری آسترکی حاکم قم صادر می نماید که از دزدی و راهزنی بختیاری‌ها در قم (بختیاری‌های کوچانیده به قم) جلوگیری کنند.

ابدال خان بختیاری آسترکی از سال ۱۱۶۴ تا ۱۲۰۰ق. حاکم عراق عجم بجز اصفهان بود.

✍️ علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ

منابع و مآخذ

رستم التواریخ، محمدهاشم آصف

مجمل التواریخ (تاریخ زندیه)، محمدامین گلستانه

تاریخ بختیاری ، سپهر و سردار اسعد

تاریخ بختیاری، ابوالفتح اوژن بختیاری

شناخت سرزمین بختیاری، نیکزاد امیرحسینی

بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری

حکومتگران بختیاری؛ بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی - نظامی ایران و منطقه زاگرس میانی از دوره مغولان تا قاجار، علی بهرامسری بختیاری.

مراتب، مناصب، القاب و عناوین حکومتگران بختیاری و نوع حکومت بختیاری در روزگار صفویه، علی بهرامسری بختیاری.

شهر تاریخی بنه وار خلیل خان بختیاری دورکی، تختگاه، حکومت، فرهنگ و تمدن بختیاری، علی بهرامسری بختیاری

تاریخ و جغرافیای خوزستان، محمدعلی امام شوشتری

بختیاری ها حماسه ای ایلی در ایران، دیگار فرانسوی

تاریخ گیتی گشا، موسوی نامی اصفهانی

مجله التواریخ، محمدامین گلستانه

مجمع التواریخ، مرعشی صفوی

کریم خان زند، جان.ر. پری

#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی

https://t.me/Bakhtyari2025_ir

#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی