فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۳)
دودمان بختیاری آسترکی دورکی (۸۳۰ـ۱۲۴۱ق.)
عالیجاه ابوالفتح خان بختیاری هفت لنگ، نایب السلطنه ایران ـ دودمان افشاریه (۱۱۶۰ـ۱۱۶۴ق.)
در جستارهای پیشین گفته شد نادرشاه ابوالفتح خان فرزند قاسم خان بختیاری آسترکی (تفنگچی آقاسی باشی) را به بیگلربیگی مرو شاهجان خراسان منصوب کرد.
پس از مرگ نادرشاه اوضاع کشور نابسامان گردید. نه تنها دودمان افشار به جان هم افتادند بلکه مدعیان دیگری هم سر برآوردند.
بنابه گزارش محمدهاشم آصف ابراهیم شاه جانشین نادرشاه عالیجاه نتیجه الامرا و سلاله خوانین ابوالفتح خان بختیاری کـه بـا فـرمـان نادرشاه حدود دوازده سال( ١١٤٨ - ١١٦٠ق.) بیگلربیگی مرو شاهجان خراسان بود را در سال ۱۱۶۰ق. به بیگلربیگی دارالسطنه اصفهان، قم، کاشان، لرستان (بختیاری) و خلجستان (قم) به عنوان نایب السلطنه دودمان افشار - (ایران) گماشت.ابوالفتح خان بختیاری آسترکی نزدیک به چهار سال نایب السلطنه ایران بود.
مرعشی صفوی می نویسد شاه سلیمان دوم نیز (حک. ١١٦٣ق.) ابوالفتح خان بختیاری را به بیگلربیگی عراق [عجم] منصوب کرد و او را به تاج، خلعت و شمشیر و کارد و مشعل صینی دار سرافراز نمودند.
آصف بار دیگر ابوالفتح خان را با القاب: «عالیجاه ابوالفتح خان بختیاری حاکم اصفهان و وكيل صاحب الاختيار شاه اسماعیل صفوی» خطاب می کند.
گلستانه می‌گوید علی مردان خان بختیاری چهارلنگ (فرزند حیدر آغاناظر محمود صالح)، پس از کشته شدن نادرشاه شورش کرد و بخش‌هایی از مناطق بختیاری تا گلپایگان را تصرف نمود و از آنجا راهی نبرد با ابوالفتح خان بختیاری هفت لنگ بیگلربیگی اصفهان که پیشتر از سوی ابراهیم شاه و اینک از سوی شاهرخ شاه به این امر گماشته و به سرداری عراق مأمور بود، گردید.
چون ابوالفتح خان بختیاری آگاه شد با نیروهای زیر فرمان خود از اصفهان بیرون آمده و در مکانی به نام مورچه خوار = مورچه خورت با یکدیگر به نبرد بزرگی پرداختند. علی مردان خان شکست سختی خورد و بـه گلپایگان پس نشینی کرد و برای رسیدن به مقصود خود با کریم خان زند سازش کرد. کریم خان نیز پذیرفت و با هشت هزار سوار برای پیوستن به اردوی علی مردان خان راهی گلپایگان گردید و با نیروهای خود برای جنگ و نبرد با سردار بختیاری ابوالفتح خان هفت لنگ با بیست هزار سوار و پیاده و تفنگچی از بختیاری چهارلنگ و زند به سوی اصفهان رهسپار گردیدند. چون ابوالفتح خان بختیاری هفت لنگ از اراده آنها آگاهی یافت با خوانین تحت فرمان خود از جمله موسی خان افشار، سلیم خان قرقلو افشار، صالح خان در بندی، میر محمدخان عرب میش مست خراسانی و سایر سرکردگان آذربایجانی و عراق و فارس که تحت فرمان او در اصفهان بودند برای جنگ با کریم خان و علی مردان خان با پنجاه هزار سوار از شهر اصفهان بیرون آمده و در یک منزلی اصفهان روبه روی هم جای گرفتند و نبردی خونین آغاز شد. نبردی سنگین که ده‌ها تن کشته شدند و ابوالفتح خان بختیاری هفت لنگ شکست خورد و به اصفهان پس نشست و دروازه شهر را بستند. شهر توسط نیروهای دشمن شهر بندان گردید و پس از پنج روز شهربندان، به شهر یورش بردند و نگهبانان برج ها را کشتند و به غارت و چپاول شهر پرداختند. بـا میانجیگری یکی از خوانین زند ابوالفتح خان با کریم خان و علی مردان خان آشتی کرده و پس از رایزنی با یکدیگر میرزا ابوتراب فرزند میرزا مرتضی صدرالصدور که مادرش شاهزاده بود را به پادشاهی برگماشتند و او را شاه اسماعیل [سوم] نامیدند و بر تخت نشاندند. ابوالفتح خان حاکم اصفهان، علی مردان خان نایب شاه اسماعیل، و کریم خان فرمانده سپاه تعیین شدند.
آصف گزارش می‌دهد عامل مهمی که در تقویت همکاری میان کریم خان و علیمردان خان تاثیر داشت این بود که گروهی از سرداران معروف نادرشاه که در خدمت ابوالفتح خان بودند قصد داشتند او را به پادشاهی برگزینند.
جان.ر. پری می نویسد «رقابت سیاسی میان علی مردان خان و ابوالفتح خان که از سوی شاهرخ مقام بیگلربیگی اصفهان را داشت بر اثر کینه شخصی و طایفگی برای کنترل پایتخت بود. آنها از افراد برجسته بختیاری بودند، اما ابوالفتح خان از رهبران طایفه هفت لنگ و از نظر ایلخانیگری بختیاری و برجستگی نژادی ویژه ای برخوردار بود، چون از سوی مادر نبیره شیخ زاهد گیلانی یعنی مرشد شیخ صفی الدین اردبیلی نیای بزرگ دودمان صفوی به شمار می‌رفت اما علی مردان خان از سران طایفه چهارلنگ بود که در دربار نادرشاه شهرتی به دست آورده بود.»*
*یکی دیگر از مفاد پیمانی که میان سه خان لر بسته شد، این بود که چنانچه یکی از آنها نقض پیمان کند، دو نفر دیگر بر علیه او اقدام کنند.*
*هنگامی که کریم خان زند برای سرکوب شورشیان غرب کشور به همدان رفته بود، علی مردان خان نقض پیمان نمود و ابوالفتح خان را در سال ۱۱۶۴ق. کشت اما بزودی پشیمان شد و او را به رسم با شکوهی خاکسپاری نمود و مناطق عراق عجم را به بازماندگان وی داد. از این تاریخ نبرد میان کریم خان و علی مردان خان آغاز شد.*
دنباله دارد.....
✍️ علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ
منابع و مآخذ
تاریخ جهان گشای نادری، میرزا مهدی خان استرآبادی
تاریخ عالم آرای نادری، محمدکاظم مروی
رستم التواریخ ، محمدهاشم آصف
تاریخ بختیاری، ابوالفتح اوژن بختیاری
تاریخ بختیاری ، سپهر و سردار اسعد
بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری
حکومتگران بختیاری؛ بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی - نظامی ایران و منطقه زاگرس میانی از دوره مغولان تا قاجار، علی بهرامسری بختیاری.
مراتب، مناصب، القاب و عناوین حکومتگران بختیاری و نوع حکومت بختیاری در روزگار صفویه، علی بهرامسری بختیاری.
شهر تاریخی بنه وار خلیل خان بختیاری دورکی، تختگاه، حکومت، فرهنگ و تمدن بختیاری، علی بهرامسری بختیاری
بختیاری در آیینه تاریخ، جن. راف. گارثویت
تاریخ بختیاری، عبدالرضا درگاهی
تاریخ و جغرافیای خوزستان، محمدعلی امام شوشتری
بختیاری ها حماسه ای ایلی در ایران، دیگار فرانسوی
تاریخ گیتی گشا، موسوی نامی اصفهانی
مجله التواریخ، محمدامین گلستانه
برافتادن صفویان و برآمدن محمود افغان (روایت شاهدان هلندی)، ویلم فلور
خاطرات بازن طبیب نادرشاه
مجمع التواریخ، مرعشی صفوی
کریم خان زند، جان.ر. پری
J.Qaem Maqami, " ASTARKI," Encyclopadia Iranica, 11/8, p. 847,/starki-sub-tribe-of the haft-lang, translated by me.
#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی
https://t.me/Bakhtyari2025_ir