فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۳)

دودمان بختیاری آسترکی دورکی (۸۳۰- ۱۲۴۱ق.)

بخش دهم (پاره دوم)

نبرد بختیاری ها به فرماندهی محمدحسین خان و قاسم‌خان بختیاری آسترکی با محمود هوتکی قندهاری و نبرد با ترکان عثمانی

همانگونه که در جستار پیشین گفته شد پس از آن که قاسم خان از حکومت بختیاری برکنار و محمدحسین خان به جای وی و همچنین منصب امیرشکارباشی شاه منصوب شد، اختلافات درون سپاه بختیاری چنان شد که در برابر شورشیان افغان پیروز نشدند و به منطقه بازگشتند.

کروسینسکی کشیش لهستانی ساکن اصفهان و رابط مسیحیان ایران با لهستان گزارش می‌دهد «محمود پس از گشودن اصفهان برای اینکه ایل بختیاری را به اطاعت خود در آورد با سپاهی بسیار برای تسخیر این بخش از ایران رهسپار گردید. چون به سرزمین بختیاری رسید؛ ایل بختیاری با نیروهای خود آماده بودند و ناگهان با يك يورش سنتی ایلی، بر سر محمود ریختند و از هر سو آنان را محاصره کردند و پیکاری خونین درگرفت و بسیاری از سپاهیان محمود کشته شدند. ناچار محمود فرار کرد و به نواحی کوه گیلویه رفت تا بلکه این شکست را تلافی کند. يك شب برف سنگینی بارید و سپاه محمود سه ماه یارای حرکت نداشت. سرانجام قاسم خان بختیاری که از سوی محمود هدیه ها دریافت کرد با محمود سازش نمود و پنهانی پیکی نزد وی فرستاد و او را با سپاهیانش به اصفهان راهنمایی کرد اما از شمار سپاهیان محمود تنها سه هزار نفر لخت و پابرهنه از صحنه نبرد بختیاری بازگشتند و بقیه کشته شدند». اگرچه این سازش پس از این بود که شاه سلطان حسین با دست خود تاج شاهی را بر سر محمود گذاشته بود اما نگارنده آن را خیانت قاسم خان می دانم چون در این هنگامه محمود چنان ناتوان شده بود که قاسم خان با اتحاد و تکیه بر نیروهای بختیاری می توانست محمود را نابود کند و پایتخت را از چنگال او درآورد. اما شوربختانه به جای نبرد، خیانت را برگزید. به هر روی میان محمود هوتکی افغانی و قاسم خان بختیاری آسترکی صلح و سازشی برپا شد. از مفاد این صلح می‌توان به رسمیت شناختن محمود به عنوان شاه سلسله نو در ایران از سوی قاسم خان بختیاری آسترکی و انتصاب قاسم خان به عنوان تفنگچی آقاسی باشی (= سومین مقام دولتی) را نام برد.

شاهدان هلندی گزارش می‌دهند از سران و بزرگان حکومت پیشین تا تاریخ ۱۷ اوت ۱۷۲۳م. قاسم خان «تفنگچی آقاسی باشی» که قبلا والی بختیاری‌ها و لرها بود، زنده بود و در ۷ ژوئن ۱۷۲۳م) (١١٣٥ق ) به جای لطفعلی خان داغستانی، به عنوان سپهسالار و بیگلربیگی فارس، کهگیلویه و بنادر خلیج فارس گماشته شد. جانشین محمود اشرف (حک: ۱۷۲۵ - ۱۷۲۹م)، نیز قاسم خان حاکم پیشین لرهای بختیاری را با لقب تفنگچی آقاسی باشی به کارهای بسیار مهم دولت گماشت.

اما محمد حسین خان بختیاری آسترکی امیرشکارباشی و برادرش علی صالح خان بـه دودمان صفویه پایبند ماندند و خود را فرمانروای گماشته صفویه می‌دانستند و با شاه تهماسب دوم پسر شاه سلطان حسین که در قزوین اعلام پادشاهی نموده بود روابط خود را نگهداشتند.

نبرد با ترکان عثمانی

سه سال پس از شورش محمود افغان ترکان عثمانی از سه محور به ایران تاختند.به گزارش هانوی پاشای موصل حملات خود را به ایالت بختیاری آغاز کرد. بختیاری هـا بـه فرماندهی محمدحسین خان ابتدا در کوه ها پناه گرفتند و سپس با حملات پی در پی و ناگهانی ترک ها را ناگزیر به عقب نشینی نمودند و با تاکتیک‌های به ستوه آورنده تلفات سنگینی بر آنهـا وارد کردند (ترجمه توسط نگارنده).

حزین لاهیجی که در سال ۱۱۳۵ ق. به سرزمین بختیاری آمده است گزارش می دهد در آن هنگام عالیشان محمدحسین خان بختیاری حاکم آنجا بود.

✍️ علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ

منابع و مآخذ

تاریخ شرفنامه ، امیر شرفخان بدلیسی

عالم آرای عباسی، اسکندر بیگ ترکمان

جهان آرای عباسی، محمدطاهر وحید قزوینی

تاریخ بختیاری ، سپهر و سردار اسعد

بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری

حکومتگران بختیاری؛ بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی - نظامی ایران و منطقه زاگرس میانی از دوره مغولان تا قاجار، علی بهرامسری بختیاری.

مراتب، مناصب، القاب و عناوین حکومتگران بختیاری و نوع حکومت بختیاری در روزگار صفویه، علی بهرامسری بختیاری.

شهر تاریخی بنه وار خلیل خان بختیاری دورکی، تختگاه، حکومت، فرهنگ و تمدن بختیاری، علی بهرامسری بختیاری

بختیاری در آیینه تاریخ، جن. راف. گارثویت

تاریخ بختیاری، ابوالفتح اوژن بختیاری

تاریخ و جغرافیای خوزستان، محمدعلی امام شوشتری

بختیاری ها حماسه ای ایلی در ایران، دیگار فرانسوی

تذکره شوشتر، عبدالله جزایری شوشتری

دستور شهریاران، محمد ابراهیم نصیری

برافتادن صفویان و برآمدن محمود افغان (روایت شاهدان هلندی)، ویلم فلور

نادرشاه، لارنس لاکهارت

سفرنامه کروسینسکی، کروسینسکی

سفرنامه حزین لاهیجی، محمدعلی حزین

Hanway, Jonas, the revelation of persia, translated by me.

J.Qaem Maqami, " ASTARKI," Encyclopadia Iranica, 11/8, p. 847,/starki-sub-tribe-of the haft-lang, translated by me.

#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی

https://t.me/Bakhtyari2025_ir