فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان (۲)
دودمان فضلویه (اتابکان لر بزرگ) (۵۵۰_۸۲۷ ق.)
بخش نهم
اتابک نصرت الدین احمد (۶۹۵-۷۳۳ ق.)
اتابک نصرت الدین احمد فرزند اتابک یوسف شاه و برادر اتابک افراسیاب پس از اتابک افراسیاب که در دربار مغول بود به موجب فرمان غازان خان به مقام اتابکی لرستان گماشته شد و بر تخت ایالت نشست.او یکی از نامدارترین اتابکان فضلویه است و نگارنده به او لقب بزرگ داده است. دوره فرمانروایی او همزمان شد با حکومت ایلخانان مغول مانند غازان خان، سلطان اولجایتو و سلطان ابوسعید. اتابک نصرت الدین احمد در مدت فرمانروایی خود در لر بزرگ کارهای گوناگونی برای پیشرفت وضعیت اقتصادی_ اجتماعی و رشد فرهنگی لرستان انجام داد. اتابک با پرداخت مالیات به حکومت مرکزی دوره فرمانروایی خود را بدون بحران سیاسی گذراند. او آداب مغول را در لرستان رواج داد و برای جبران ویرانی های روزگار برادرش کوشش فراوان نمود.
اتابک نصرت الدین برای اجرای برنامه‌های عمرانی خود چند طرح مهم را به اجرا درآورد که از مهمترین آنها توجه به احوال رعایا و کاهش بار مالیاتی بود. کارهای وی شوند عمران و آبادانی ایالت لر بزرگ شد و درآمدهای حکومت نیز افزایش یافت. همچنین او برای انجام بهتر برنامه های خود در بخش اداری حکومت و پیوندهای دودمانی خود که در زمان برادرش با کشتن چند تن از خویشاوندان نزدیک تیره شده بود، با تعیین وزیری که منصب «ولیعهدی» او را نیز بر دوش داشت، بهبود یافت. او ملک قطب الدین پسر عمادالدین پهلوان پسر اتابک یوسف شاه، عموی خود را به وزارت و خسرو شاه پسر ملک حسام الدین را به سرداری سپاه منصوب کرد. با این اقدامات سرزمین لرستان رشک بهشت گشت.
در کنار برنامه‌هایی برای بسامان کردن امور فرمانروایی، مجموعه اقداماتی را در پهنه پرسمان های فرهنگی نیز انجام داد. او با دانشمندان اهل ادب و شعرا نشست و برخاست می کرد و از خود نامی نیک به یادگار گذاشته است. همین سبب شد گروهی از دانشمندان پیرامون وی گرد آیند و فضای فرهنگی دربار را فروغی تازه ببخشند. در تاریخ ادبیات فارسی چهار کتاب فارسی به نام او تألیف شده و نویسندگان آن کتاب ها از او به نیکی سخن رانده اند که عبارتند از: ۱. شرف الدین فضل الله حسینی قزوینی تاریخ معجم فی آثار ملوک العجم که در شرح حال پادشاهان ایران است را بنام اتابک کرد. او همچنین اثر دیگر خود الترسل النصرتیه را در سال ۷۲۷ق بنام اتابک نصرت الدین احمد نوشت.
۲. شمس الدین بن فخرالدین فخری اصفهانی در حدود سال ۷۱۳ق اثر خویش به نام معیار نصرتی را که در فن عروض و قافیه است به نام اتابک نصرت الدین احمد نگاشته است.
۳. هندوشاه بن سنجر نخجوانی ترجمه كتاب منية القصلاء في تواریخ الخلفا و الوزراء را که به نام تاریخ فخری شناخته است با افزودن اضافاتی بر آن به اتابک نصرت الدین پیشکش نمود.
اتابک همچنین مدارس، کاروانسراها و راه های بسیاری ساخت و نزدیک ۱۶۰ (۴۶۰) خانقاه در قلمرو خود از جمله ۳۴ (۴۴) باب در ایذه پایتخت خود برپا نمود.
او برای کامیابی در انجام برنامه‌های آبادانی خود، درآمد حکومت را سالیانه به سه بخش مساوی تقسیم و هر سهم را برای کاری خرج می‌کرد. یک سوم آن را صرف گذران زندگی خود و خویشاوندان و کسان، یک سوم هزینه نگهداری سپاهیان و یک سوم دیگر آن هزینه زوایا و مدارس می نمود و خود نیز از صلحا بود و غالبا در زیر لباس جامه پشمینه می‌پوشید و به تنگدستان یاری می رساند.
اتابک در دوره فرمانروایی خود با برخی پرسمان های فرا منطقه ای نیز بنابه نیازهایی که پیش می‌آمد، شرکت می کرد. در زمان غازان خان هنگامی که محمود شاه در کرمان شورش کرد (۶۹۹ق.) دستور داد شحنه اصفهان و اتابک نصرت الدین احمد و نظام الدین حسن شبانکاره به کرمان بروند و آنجا را تصرف کنند.
شایسته به بیان است که ملک قطب الدین پسر عمادالدین پهلوان وزیر و جانشین او در دوره فرمانروایی وی درگذشت از این رو فرزند خود یوسف شاه را به جانشینی برگزید.
اتابک نصرت الدین ۳۸ سال به دولت و کامرانی در قلمرو موروثی خود فرمانروایی نمود و در سال ۷۳۳ق. درگذشت.
✍️علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ
منابع و مآخذ
تاریخ گزیده، حمدالله مستوفی
تاریخ نطنزی ، معین الدین نطنزی
تاریخ شرفنامه ، امیر شرفخان بدلیسی
بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری
اتابکان لر بزرگ ، شهرام یوسفی فر
حکومتگران بختیاری، بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی نظامی ایران از دوره مغولان تا قاجار ، علی بهرامسری بختیاری، نشریه تاریخ و فرهنگ ، دانشگاه مشهد ، سال۵۴، شماره ۱، شماره پیاپی ۱۰۸، بهار و تابستان ۱۴۰۱.
تاریخ جهان آرا ، قاضی احمد غفاری قزوینی
تاریخ وصاف، شهاب الدین عبدالله شیرازی
#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی https://t.me/Bakhtyari2025_ir