فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان

دودمان فضلویه (اتابکان لر بزرگ) (۵۵۰_۸۲۷ق.)

بخش هشتم

اتابک یوسف شاه یکم (۶۷۱-۶۸۸ق.)

هنگام حکومت پدرش اتابک شمس الدین آلب ارغو از ملازمان درگاه ابقاخان مغول بود. پس از یک ماه که از مرگ پدرش می‌گذشت به حکم و فرمان خان مغول حکومت لرستان لر بزرگ به وی داده شد. همواره با دویست مرد دلاور جزو سپاهیان درگاه خان مغول بودند و نواب ایشان به حکومت لرستان گماشته می شدند.

اقامت اتابک یوسف شاه در دربار مغول به سه دوره بخش می شود: دوره اباقاخان، دوره احمد تکودار و دوره ارغون.

در دوره اباقاخان اتابک یوسف شاه در چندین جنگ مهم در رکاب او بود از جمله هنگام تهاجم براق به خراسان در اواخر سال ۶۶۸ق.، اتابک یوسف شاه با لشکری از لرستان به یاری اباقاخان شتافت و در آن جنگ دلاوری‌ها از خود نشان داد. بار دیگر اتابک به هنگام لشکر کشی اباقاخان به گیلان و دیلمان در رکاب او بود. در آن جنگ اتابک یوسف شاه مردانه جنگید و ایلخان را که با خطری جدی روبه رو شد، جان او را نجات داد. پس از این پیروزی اتابک مورد توجه خان مغول قرار گرفت و او را خلعت نمود

و به اتابک لقب «بهادر» را ارزانی داشت و سرزمین های خوزستان، کوه گیلویه ، شهر فیروزان (=فلاورجان) و گلپایگان را به عنوان سیورغال (= سرزمین و آبادی‌هایی را شامل می‌شد که پادشاه یا حاکم وقت جهت معیشت به زیردستان می‌بخشید) به اتابک واگذار نمود.

براساس حکم یرلیغ وی باید ولایات سیورغالی مزبور را تصرف نماید. از این رو اتابک برای اجرای این دستور آهنگ کوه گیلویه نمود و با شولان به زد و خورد پرداخت و برادر نجم الدین شول حاکم آنجا در آن جنگ کشته شد و اتابک کهگیلویه را تصرف کرد.

ابقاخان در سال (۶۸۰ق.) درگذشت. پس از مرگ وی میان برادرش سلطان احمد تکودار و پسرش ارغون خان بر سر جانشینی اختلاف افتاد.

دوره سلطان احمد تکودار (۶۸۱-۶۸۳ق.)

اتابک یوسف شاه مدتی را به دور از دربار مغول و در قلمرو خود گذرانید.

هنگامی که تکودار طاش منگو را به حکومت فارس فرستاد از اتابک یوسف شاه خواست به هنگام ضرورت برای یاری وی به شیراز برود. پس از مدتی ایلخان به اتابک دستور داد برای رویارویی با مخالفان حاکم فارس به آنجا برود. با روانه شدن اتابک به آن سو اردوی مخالفان طاش منگو پراکنده شدند و اتابک نیز به لرستان بازگشت.

به زودی اتابک ناگزیر به مداخله در نبرد قدرت میان سلطان احمد تکودار و ارغون خان شد. سلطان احمد تکودار از اتابک یوسف شاه و دیگر همپیمانان خود درخواست یاری نمود.

اتابک یوسف شاه به سپاه ایلخان پیوست و در لشکرکشی تکودار به خراسان شرکت کرد. در نبردی که رخ داد تکودار شکست خورد و سپاهیان لر ناگزیر از راه بیابان طبس به نزدیکی نطنز رفته و از آنجا به لرستان بازگشتند و صدمات سنگینی را متحمل شدند.

دوره ارغون خان ( ۶۸۳-۶۹۰ق.)

پس از شکست تکودار ارغون پسر اباقاخان به منصب به حکومت رسید. روابط او با اتابک یوسف شاه به سرعت بازسازی گردید. اندکی

بعد ارغون خان اتابک را مامور کرد تا خواجه شمس الدین محمد جوینی صاحب دیوان را که احتمالا در لرستان در پناه اتابک بود به نزد او بیاورد که منجر به کشته شدن وی گردید.

احتمالا از شروط سازش میان اتابک یوسف شاه که پیشتر پشتیبان تکودار بود، و ارغون خان تحویل خواجه بوده است.

اتابک یوسف شاه پس از این رویدادها به لرستان بازگشت و با دختر خواجه ازدواج کرد. واپسین کوشش وی، لشکرکشی به کوه گیلویه بود که در میان راه ناگهان بر اثر خوابی که دیده بود تصمیم به بازگشت گرفت و در هنگام برگشت در سال ۶۸۸ق. درگذشت. از ایشان دو پسر بنام های افراسیاب و احمد به یادگار بماندند. افراسیاب که در زمان پدر در دربار ارغون خان بود با حکم وی جانشین پدر شد.

✍️علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ

منابع و مآخذ

تاریخ گزیده، حمدالله مستوفی

تاریخ نطنزی ، معین الدین نطنزی

تاریخ شرفنامه ، امیر شرفخان بدلیسی

بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری

اتابکان لر بزرگ ، شهرام یوسفی فر

حکومتگران بختیاری، بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی نظامی ایران از دوره مغولان تا قاجار ، علی بهرامسری بختیاری، نشریه تاریخ و فرهنگ ، دانشگاه مشهد ، سال۵۴، شماره ۱، شماره پیاپی ۱۰۸، بهار و تابستان ۱۴۰۱.

تاریخ جهان آرا ، قاضی احمد غفاری قزوینی

#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی

https://t.me/Bakhtyari2025_ir