فرمانروایان بختیاری پس از ساسانیان

دودمان فضلویه (اتابکان لر بزرگ) (۵۵۰-۸۲۷ق.)

بخش هفتم

اتابک شمس الدین الب ارغو(ارغون)(۶۵۶-۶۷۱ ق.)

پس از مرگ اتابک تکله حکومت لرستان به اتابک شمس الدین برادر وی که در نزد مغولان گروگان بود، داده شد.

لشکر مغول که در زمان اتابک تکله به لر بزرگ وارد شده بود همچنان در آنجا بودند. تنها پس از بازگشت شمس الدین به آنجا بود که به لشکر مغول دستور داده شد که باز گردند. اقامت کوتاه مدت سپاه مغول در لر بزرگ نتایج ویرانگری به بار آورده بود. مغولان روستاهایی را که اتابکان پیشین ــ از جمله هزار اسپ - ساخته بودند به ویرانه تبدیل کردند.

چون اتابک شمس الدین به لرستان بازگشت ولایت را ویران کرده بودند و عده ای از مردم آواره و شماری بیچاره شده بودند.

مهمترین برنامه شمس الدین در زمان فرمانروایی اش بازسازی ویرانی ها و جبران آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی وارد شده به مردم منطقه بود.

در برابر چنین وضعیتی ابتدا تا یکی دو سال از گرفتن مالیات خودداری کرد. در گام دوم همه گروه های را که از برابر مغولان گریخته بودند، گردآوری کرده و به جای خود باز گرداند و مردم را مورد پشتیبانی قرار داد، تا بار دیگر به ساختمان سازی و کشاورزی بپردازند.

وی عدل و داد ورزید و با حسن تدبیر و اندیشه شمار زیادی را جمع کرد و آنها را دلجویی داد و ایشان را از فرمانروایی خود آگاه نمود و همچنین دستورات لازم را جهت آبادانی و عمران منطقه صادر نمود. در اندک زمانی سرزمین زیر فرمانروایی او آباد گردید.

شمس الدین به خاطر کاهش شدید درآمد های حکومت از محل مالیات و نیاز به کاهش هزینه‌های حکومتی برای تکمیل برنامه اصلاحی خود، دستگاه و سازمان های حکومتی اتابکان را از حالت دستگاه حکومت های ثابت و یکجانشین به صورت فصلی درآورد. او زندگی کوچ نشینی را بر گزید و زمستان را در ایذه و سوسن تا حدود شوشتر و تابستان را در جوی سرد و بازفت و دامنه زردکوه که سرچشمه رودخانه های کارون و زاینده رود است، روزگار می گذراند. پیامد این رویه خرسندی بخش بود چون اظهار نظر تاریخ نگاران در این باره نشان از نزدیک شدن وضعیت اقتصادی - اجتماعی مردم به رده های رشد و پیشرفت پیش از ورود مغولان به منطقه دارد.

چنین به نگر می‌رسد مجموعه سیاست‌ها و تدابیری که اتابک برای زنده کردن شیوه تولید کشاورزی و شبانی در لرستان انجام داد، زیر فرمان شخصیتی دیوانسالار انجام گرفته باشد زیرا به اجرا در آوردن چنین برنامه ای بربنیاد نظام پدرسالاری مبتنی بر کدخدایی قبیله ای نمی توانست انجام بگیرد.

دوره حکمرانی اتابک شمس الدین همزمان با حکومت هولاکو خان و اباقا خان (۶۶۳-۶۸۰ق) بود. روابط وی با دربار ایلخانان مغول تا هنگام مرگ وی درشرایط مطلوبی بوده است.

هولاگو خان با اعطای منصب اتابکی به الب ارغو پیوند سیاسی میان اتابکان لر بزرگ با ایلخانان مغول را بنیاد نهاد. از این پس مشروعیت سیاسی حکمرانان لر بزرگ بربنیاد دریافت سرنام اتابکی از ایلخانان مغول بود.

اتابک الب ارغو با فرستادن فرزندش یوسف شاه به درگاه ابقا خان به این پیروی گردن نهاد.

شایسته به بیان است که اتابک الب ارغو ظاهرا در اداره قلمرواش _گرچه گزارشی در این زمینه وجود ندارد _ از اختیاراتی ویژه از جمله تصمیم گیری در امور مهمی مانند بخشش مالیاتی رعایا، بازگرداندن گروهایی که از لر بزرگ خارج شده بودند و جابه جا کردن آنها در قلمرو خود، در کنار عدم ورود مغولان و نمایندگان نظامی - اداری آنها به قلمرو لر بزرگ

برخوردار بوده است.

اتابک شمس الدین نزدیک پانزده سال فرمانروایی کرد و در سال ۶۷۱ق. جهان را بدرود گفت. آرامگاهی در سیلاخور شرقی در دهستان حشمت آباد دورود بنام پیر شمس الدین وجود دارد که احتمالا آرامگاه وی می باشد. در جستار پیشین گفته شد که جسد اتابک تکله را در دورود به خاک سپردند. بنابراین این فرضیه را تقویت می کند که آرامگاه مذکور آرامگاه اتابک شمس الدین است.

از ایشان دو پسر بنام های یوسف شاه و عمادالدین یا (حسام الدین) پهلوان یادگار بماندند و یوسف شاه به جای پدر نشست.

✍️علی بهرامسری بختیاری، نویسنده و پژوهشگر تاریخ

منابع و مآخذ

تاریخ گزیده، حمدالله مستوفی

تاریخ نطنزی ، معین الدین نطنزی

تاریخ شرفنامه ، امیر شرفخان بدلیسی

بنه وار من ایل من ، علی آسترکی بختیاری

اتابکان لر بزرگ ، شهرام یوسفی فر

حکومتگران بختیاری، بررسی نقش و جایگاه قبیله آسترکی آستروکیان بختیاری در تحولات سیاسی نظامی ایران از دوره مغولان تا قاجار ، علی بهرامسری بختیاری، نشریه تاریخ و فرهنگ ، دانشگاه مشهد ، سال۵۴، شماره ۱، شماره پیاپی ۱۰۸، بهار و تابستان ۱۴۰۱.

تاریخ جهان آرا ، قاضی احمد غفاری قزوینی

#بنیاد_علمی_ایران_بختیاری_پژوهی

https://t.me/Bakhtyari2025_ir