سوسن سرخاب اندیکا

سوسن سرخاب اندیکا نامی دگرگون شده‌ از نام سوسن سهراَو (از نام تیره سُهرَو (سهراب) بهداروند) مانند شیرین بهار که دگریده شیمبار است و در دهه‌های اخیر مرسوم شده‌اند و هیچ‌گونه ارتباطی با سرخاب که در غرب کشور منطقه کوهدشت حکومت کردند، ندارد.

بدلیسی درباره دودمان بنی عیار کُرد گزارش می دهد ابوالفتح محمد فرزند عیار مدت 20 سال در حُلوان حکومت کرد و در سال 401ق درگذشت. فرزند وی بنام ابوالشوک در سال 411 بر ولایت قوما دست یافت و در سال 437 درگذشت. برادر ابوالشوک بنام مهلل در سال 442 برای آزادی برادر دیگرشان بنام سرخاب بن محمد که در زندان طغرل بیک سلجوقی بود، رفت و سرخاب پس از آزادی به حکم طغرل به حکومت ماهکی گماشته شد. اقوامش با فتنه انگیزی او را دستگیر و در سال 439 به نزد ابراهیم نیال بردند و ابراهیم چشمان او را کور کرد. ابوعسکر فرزند سرخاب، پس از این رویداد عموزاده اش بنام سعدی فرزند ابوالشوک که در زندان پدرش بود را آزاد نمود و در سال 444 از سوی طغرل بیک برای دستگیری عموی خود مهلل به عراق عرب رفت. پس از وی [ابو عسکر] نوه مهلل بنام سرخاب فرزند بدر فرزند مهلل که همنام برادر مهلل بود مدتی والی ولایت شهره زول و قوما بود. در سال 495ق. دوباره قلعه جقندکان را به تصرف درآورد و در سال 500 ق. درگذشت. پس از وی فرزندش ابومنصور به حکومت رسید و مدت 130 سال امارت در این دودمان بود. (بدلیسی، 22 -23).

بهاروند می‌نویسد سرزمین لرستان باختری (غربی) از سده چهارم تا اوایل سده ششم هجری ابتدا جزو قلمرو آل‌بویه بود که همزمان قسمت شمالی آن یعنی نهاوند تا شاپورخواست (خرم آباد) جزو امارت حسنویه کُرد برزیکانی بود. حسنویه فرزند حسین از سران طایفه برزیکانی کُرد بود که از سال 348ق. بر بخش بزرگی از کردستان از جمله دینور حکومت می‌کرد و سپس اسد آباد و نهاوند و الشتر را نیز به قلمرو خود افزود. پایتخت دودمان حسنویه در سرماج در جنوب بیستون بود. دودمان حسنویه به خاطر درگیری‌های داخلی و فشارهای آل‌بویه و سلجوقیان تضعیف شد و سرانجام قلمرو آنها به تصرف دودمان بنی عیار از کُردان شادنجان درآمد. دودمان عیار بیش از صد سال بر کرمانشاه و بخش شمالی لرستان غربی حکمرانی داشتند و آخرین آنها سرخاب نام داشت که در زمان سلجوقیان بدست شجاع‌الدین خورشید سر سلسله اتابکان لر کوچک برکنار شد.

روشن است که بدلیسی و بهاروند از مناطق غرب ایران یعنی دینور و حُلوان و شهره زول و قوما (استان کرمانشاه) سخن گفته‌است.

در سطرهای بالاتر توضیح دادم که پس از مدتی شوهلی شحنگی برخی ولایت لر کوچک را به شجاع‌الدین خورشید و برخی را به سرخاب عیار واگذاشت. تا این که شوهلی درگذشت و شجاع‌الدین خورشید به تدریج قلمرو سرخاب عیار را تصرف نمود و سرخاب از سوی او به شحنگی مانرود بسنده کرد.

این گزارش ها همه مربوط به لرستان و کرمانشاه می‌باشد اما شوربختانه کسانی بدون توجه به تاریخ‌نگاری و گیتاشناسی، سوسن سرخاب (بخوانید سوسن سهراب یاسوسن سهرو) را با نام سرخاب کُرد حاکم بخش غربی لرستان یکی می‌دانند. در حالی که سرخاب همانند شیرین‌بهار که جایگزین شیمبار گردید، جایگزین سُهرَو یا سهراو (سهراب) که نام یک تیره از باب بهداروند است و نام منطقه از نام آنها گرفته شده‌است، گردیده‌است.

دکتر علی بهرامسری بختیاری ، نویسنده و پژوهشگر تاریخ ، بهمن ۱۴۰۲