دو روایت از نابینایی رودکی پدر شعر پارسی
دو روایت از پایان عمر و نابینایی رودکی
🔸سعید نفیسی (استاد تاریخ دانشگاه تهران و ادیب معروف): می‌توان انگاشت که چون رودکی با ابوالفضل بلعمی وزیر بسیار نزدیک بوده است و این وزیر به سال ۳۲۹ [قمری] معزول شده و جیهانی به جای او نشسته است، نزدیکان و دوستان وی نیز مورد خشم نصر بن احمد واقع شده باشند و از آن جمله رودکی بوده است که بدین جهت یا جهاتی دیگر دیدگان او را میل کشیده و او را کور کرده باشند و اینکه در پایان عمر در پنج‌رودک، زادگاه خویش بوده و در آنجا مرده و مدفون گشته نیز مؤید این حدس است که پس از بلعمی او را از دربار رانده باشند ... در [سال] ۱۳۳۶ [شمسی] که در تاجیکستان در نزدیکی شهر پنج‌کنت در ناحیۀ رودک و در روستای پنج‌رودک در شمال سمرقند در گورستان کهنه ای که ابوسعد ادریسی در «تاریخ سمرقند» گور رودکی را در آنجا نشان داده است، پس از کاوش جایگاه قبر وی را یافتند و در آنجا استخوان‌های وی از زیر خاک بیرون آمد. در کاسۀ چشم وی در جمجمه‌اش اثر سوختگی و برخورد با جسم گداخته‌ای پیدا شد و مسلم شد که وقتی جسم گداخته‌ای را در چشمان وی فرو برده‌اند و آنچه «شرح تاریخ یمینی» گفته بود که چشم وی را میل کشیده‌اند ثابت شد. در ستون فقرات وی نیز اثر شکستگی پدیدار بود و دانشمندان گفتند که برای کور کردن وی و نزدیک کردن چهره‌اش به اخگری که سبب اثر گذاشتن آتش در استخوان جمجمه و کاسۀ چشم و کوری وی شده است سرش را بر روی آتش خم کرده‌اند و وی مقاومت کرده است و استخوان پشتش شکسته و شکستگی آن آشکار ست و در استخوان پشت باقی مانده است.
➖ از کتاب «محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی»، ۱۳۳۶، صفحات ۴۰۷ تا ۴۰۹
🔹شاه‌منصور شاه‌میرزا (استاد دانشگاه دولتی دوشنبه و نویسنده): در پایان عمر رودکی او را به جرم قرمطی بودن می‌کشند؛ به دیوانش نیز رحم نمی‌کنند. در زمان پایان حکومت سامانیان، اسنادی موجود است که می‌تواند تأییدی بر این فکر باشد، که آثار او را سوزاندند یا از میان بردند و آنها که باقی مانده‌اند هم، در تذکره‌ها و بیاض‌ها و ... به صورت یک دیوان کامل و جامع باقی نمانده است!
وقتی که گراسیموف در سال ۱۹۵۴ با دعوت صدرالدین عینی ـ بنیادگذار ادبیات معاصر تاجیکستان ـ به تاجیکستان آمد و از آنجا با صدرالدین عینی ـ که اولین رودکی‌پژوه قدرت‌مند شوروی بود- با ماشینی بارکش (در آن‌زمان ماشین سواری نبود) به روستای رودک در پنج‌کنت رفتند که زادگاه و آرامگاه رودکی آنجاست و وقتی از کهنسالان و ریش‌سپیدان آنجا سراغ کردند، وقتی مزار را نبش کردند مردم آنجا تأیید کردند و گفتند اینجا یک زمانی قبر رودکی‌نامی به عنوان یک نوازنده بوده است. وقتی مزار را شکافتند، گراسیموف تأیید کرد که یا باید ضربه آهن یا چیزی از پشت سرش خورده باشد یا اینکه از جلو چشمانش را به میل کشیده‌اند و اینکه دوران پایان زندگی رودکی با ظلم و تعدی بوده است را تأیید می‌کند.
➖ بخشی از مصاحبه با ایلنا، اردیبهشت ۱۳۹۸