♨مانک و ریشه واژه تاریخ 

 در زبان های اروپایی از مفهوم history با شکل های گوناگون آن برای تاریخ بهره می برند.  ریشه این واژه histore از یونان و گویش ایونی  (ایستوریا) به زبان های انگلیسی (history ) ، فرانسوی  (histoire )، ایتالیایی  (storia ) و اسپانیایی  (historia ) رسیده است.  معنی آن یعنی بازگویی رویدادهای گذشته و به سخن بهتر یعنی جستجوی هر چه به دانستنش می ارزد.

در تاریخ مسلمانان برای معادل واژه history ، مفهوم "تاریخ" در نظر گرفته شده است.  
درباره ریشه و معنای دقیق آن اتفاق نظر وجود ندارد.
برخی تاریخ را داری ریشه عربی از "ارخ" به معنای بچه گاو وحشی دانسته اند که چون به باب تفعیل رفته، چارچوب "تاریخ" گرفته و معنای وقت ازاله کردن گاو وحشی از آن برداشت می شود که ناظر به رخ دادن رویدادی تازه است.

اما گروهی دیگر ریشه واژه تاریخ را در زبان فارسی و مفهوم " ماه روز"  می دانند. به باور آنها تاریخ معرب ماه روز است که در ایران باستان به معنای " تعیین روزی که در آن امری مشهور میان ملت یا دولتی آشکار شده یا آنکه در آن روز رویداد ترسناکی چون زمین لرزه یا توفان رخ داده است. " 
ماه روز در ایران باستان تقریبا برابر با واژه "شبانه روز" امروزی بوده است.  یعنی ثبت و درک رویدادها در چارچوب زمان و مکان معین. 

 مسلمانان زمان خلیفه عمر ، به وسیله هرمزان ایرانی با واژه ماه روز آشنا شدند. چون خزانه خلافت اسلامی به سبب غنایم زیادی که از اشغال ایران و روم وارد آن می شد و هم چنین برای اداره سرزمین های اشغالی نیاز به تشکیل دیوان حکومتی اجتناب ناپذیر بود اما چون اعراب مسلمان از چنین تشکیلات حکومتی شناختی نداشتند در بلاتکلیفی به سر می بردند. تا این که با پیشنهاد هرمزان برای نخستین بار "دیوان" حکومتی را بنیاد نهادند. در این زمان بود که مسلمانان با گرفتن واژه ماه روز و ساختن اسم مفعول " مورخ" از آن، مصدر آن یعنی تاریخ را در ادبیات عرب بکار بردند. 

دیدگاه سومی نیز هستی دارد که ریشه واژه تاریخ را یونانی می داند. در این دیدگاه، تاریخ از "آرخه" یونانی به معنای پیشین، کهن، سالمند، کهنه، گذشته و دیرینه، قدیمی ، باستانی و اثر است.

روی هم رفته با توجه به اینکه اعراب هیچگونه تشکیلات دیوانی نداشته اند و تا پیش از اشغال ایران تاریخ را بر بنیاد رویدادها مانند سال عام الفیل نام می بردند دیدگاه دوم در باره ریشه واژه تاریخ خردمندانه تر است.

دیدگاه سه چهره برجسته جهان در باره تاریخ:

✅تاریخ ادبستان پند و عبرت است. کوروش بزرگ. 

✅"تمام آنچه از تاریخ می توان آموخت این است که از تاریخ هیچ نمی توان آموخت." یا در جای دیگر می نویسد:"تجربه نشان داده است که ملت ها و دولت ها هرگز چیزی از تاریخ یاد نمی گیرند." هگل 

✅آگاهی از تاریخ مایه بلندی طبع و پرورش نیروی خرد در آدمی می شود."  دکارت 

✍علی بهرامسری بختیاری 
آذر 1399 مسجدسلیمان