امیرتاجمیرخان بختیاری آسترکی (۱۰۱۷-۹۵۰ه ق) فرزند امیربابک شاه بهرامسری آسترکی نخستین ایل خان بختیاری از ایل دورکی هفت لنگ بود که در زمان شاه تهماسب و شاه عباس صفوی به حکومت بختیاری برگزیده شد. و پس از وی پسرش میرجهانگیرخان بختیاری آسترکی (۱۰۳۷-۱۰۱۷ه ق)حاکم تمام بختیاری گردید و مرکز حکومت آنها در شهر تاریخی بنه وار خلیل خان فرزند میرجهانگیرخان بختیاری آسترکی بود.

چاه شماره یک مسجدسلیمان:تجلی علم واقتصاد درایران،خاورمیانه وجهان

چاه نفت شماره یک، مسجدسلیمان

چاه شماره یک نام نخستین چاه نفت خاورمیانه است که در منطقه مسجد سلیمان در استان خوزستان قرار دارد. نخستین چاه نفت خاورمیانه در این شهر در منطقه‌ای بنام میدان نفتون درمنطقه دره خرسون (دره خرسان) در ۵ خرداد ۱۲۸۷ به نفت رسید. شروع حفاری این چاه درسال ۱۲۸۶ خورشیدی و خاتمه حفاری درسال ۱۲۸۷ خورشیدی بود. این چاه ۳۶۰ متر (۱۱۷۹ پا) عمق دارد که از آن روزانه ۳۶۰۰۰ لیتر (معادل ۸۰۰۰ گالن) نفت استخراج می‌شد. نیروی محرکه ماشین‌های استخراج نفت از این چاه از بخار آب تامین می‌شد و به استیم (STEAM) معروف بود. این چاه به «چاه شماره یک» معروف است، و هم‌اکنون در مرکز شهر مسجدسلیمان در کنار منطقه نمره یک بصورت موزه تحت نظارت شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب قرار دارد.[۱] ویلیام ناکس دارسی، (۱۱ اکتبر ۱۸۴۹ - ۱ مه ۱۹۱۷) یکی از بنیانگذاران اصلی صنعت نفت و صنایع پتروشیمی، در ایران بود. او در سال ۱۹۰۰ توافقنامه‌ای با وولف، کیتابگی و کوته برای اکتشاف نفت در ایران امضا نمود. مذاکره آنها با مظفرالدین شاه قاجار، در سال ۱۹۰۱ شروع شد. در ابتدا مبلغ ۲۰٫۰۰۰ پوند برای اکتشاف، در یک میلیون و دویست هزار کیلومتر مربع، پیشنهاد شد، که در صورت کشف نفت، این امتیاز، برای مدت شصت سال، از شاه قاجار گرفته شود. در مقابل، دولت ایران، ۱۶٪ درصد از سود سالانه این شرکت را، به خود اختصاص داد. البته دولت بریتانیا تا سالها پس از اتمام قرارداد سندیکای دارسی، از ذخائر عظیم نفت ایران، برداشت کرد و سودی بسیار زیادتر از آنچه که دارسی بدست آورد، به دولت بریتانیا تعلق یافت.

تیم حفاری تحت نام جورج رینولدز بی، به ایران فرستاده شد و بلافاصله شروع به جستجو و اکتشاف نمودند. تا سال ۱۹۰۳ ویلیام دارسی در حدود ۵۰۰ هزار پوند هزینه کرده بود، کار حفاری و اکتشاف، بدون نتیجه متوقف گردید. سپس دارسی مجبور شد، برای بدست آوردن ۱۰۰ هزار پوند دیگر، شرکت نفت برمه را، در سهام سندیکا، شریک نماید.

با شروع مجدد کار حفاری در مناطق جنوب ایران و در منطقه شاردین ادامه یافت. در سال ۱۹۰۷ همزمان نقطه دوم انتخاب گردید و حفاری در منطقه‌ای بنام میدان نفتون در شهر مسجدسلیمان آغاز شد. در سال ۱۹۰۸ در نقطه‌ای دیگر در شهر مسجدسلیمان نیز، شروع به حفاری کردند. حفاری‌ها در ماه آوریل بدون هیچ موفقیتی ادامه داشت و سرمایه نهایی، در حال اتمام بود و دارسی نیز کاملأ ورشکست شده بود.

اما در تاریخ ۲۶ مه ۱۹۰۸ و در عمق ۳۶۰ متری از زمین میدان نفتون، در مسجدسلیمان، مته حفاری، آخرین لایه را شکافت و نفت، با فشار بسیار زیاد، از زمین فوران کرد.

درآغازسده بیستم پس ازهفت سال کاوش بی نتیجه درکرمانشاه بویژه هنگامی که سرمایه ی سندیکای اکتشاف که دارسی تشکیل داده بود رو به پایان بود وسندیکا درنظرداشت چنانچه این آخرین تلاش به جایی نرسد برای همیشه دست ازکاربکشد. پس ازحفاری چاه شماره یک مسجدسلیمان تاعمق بیش از1000فوت و عدم دستیابی به نفت ، همه آرزوها به ناامیدی گرائید و دارسی به آقای رینولدز مهندس زمین شناسی که مسیول حفاری در ایران بود دستور جمع آوری دستگاه حفاری و پایان کار داده شد. اما مهندس رینولدزکه مردی کم حرف،سرسخت و استوار بود تنها با اراده ای نیرومند با نا دیده گرفتن دستورات به حفاری ادامه داد ودرست درزمانی که خود مهندس رینولدز نیز بسیار ناامید شده بود درساعت4بامداد روزپنجم خرداد1287برابر با 26 ماه مه1908میلادی زمانی که دو روز مانده به هفتمین سال اعطای امتیاز نفت به برادران دارسی، چاه شماره یک مسجدسلیمان که دردل کوه های جنوب غربی ایران بوده است با صدای مهیبی فوران کرد و منظره ای بدیع وزیبا هستیور شد و طلیعه آغاز یک جنبش عظیم اقتصادی وعلمی درجهان و به ویژه در خاورمیانه بود. چاه شماره یک مسجدسلیمان درعمق1180فوتی(352متری) به نفت رسیدآن روزها از آب وآبادانی دراین شهرکمترخبری بود. این خانه ها واین تأسیسات واین شهرصنعتی که طول آن24کیلومتر وعرض آن6کیلومترمی باشد درسال های پس از فوران چاه شماره یک مسجدسلیمان ساخته شدند. آقای ویلسن سروان ارتش انگلیس که به مسجدسلیمان مسافرت نموده بود و در آن روز تاریخی حضور داشته است می نویسد:«سحرگاهان روز26ماه مه1908چاه آزمایش شماره یک مسجدسلیمان درعمق1200پایی به نفت رسید. من که جلوی چادر درآن حوالی درخواب بودم به محض شنیدن سروصدا غیرعادی وداد و فریادکارگران بیدارشدم و به طرف چاه دویدم. ستون سیاه رنگ نفت درحدود50 پا از نوک دکل حفاری بالامی زد و در هوا پخش می شد و برسروصدای کارگران می افزود. شهدآبی دردره های اطراف روان بود. رینولدز اولین رئیس عملیات نفت درایران تصمیم گرفت ازهدررفتن آن جلوگیری کند.گودال بزرگی در200متری چاه احداث نموده وجریان نفت را به طرف آن سرازیر ساختند. درحفرچاه های بعدی برای گرم کردن دیگ بخارهمراه باهیزم ازاین نفت ها استفاده می شد.»

ویلیام ناکس دارسی در بیست ونهم ماه مه سال 1901میلادی برابر با 1280خورشیدی کامیاب شد تا امتیاز نفت را از شاه ایران (مظفرالدین شاه قاجار) به دست آورد. در این امتیاز دو ماده در پیوند با بختیاری ها که امتیاز دارسی در قلمرو آنها قرار گرفته بود، گنجانده شد.

(ماده سه)- دولت علیه ایران کلیه زمین های غیر کشاورزی در میدان امتیاز را، در صورت نیاز جهت اجرای عملیات، بلاعوض در اختیار مهندسین صاحب امتیاز می گذارد و در صورت نیاز به زمین های کشاورزی ، صاحب امتیاز می بایست بهای عادلانه ای به نرخ روز بابت چنین املاکی پرداخت نماید. دولت علیه ایران به صاحب امتیاز اجازه می دهد تا هرگونه تأسیسات یا محدثاتی که مورد نیاز کارهای عملیاتی باشد، در منطقه قرارداد دایر و ایجاد نماید.

(ماده نه)- دولت علیه ایران به صاحب امتیاز پروانه می دهد که برای اجرای برنامه های عملیاتی خود با یک یا چند کمپانی دیگر مشارکت داشته باشد.

علاوه بر پیمان نامه امتیاز نفت ایران که توسط دولت میانگاهی با کمپانی دارسی بسته شد ، نماینده کمپانی قرار دادی نیز با خوانین بختیاری منعقد نمود.

قرارداد میان شرکت سندیکای امتیازات(شرکت دارسی) و خوانین بختیاری در پانزدهم نوامبر 1905برابر با 1285خ به وسیله نجفقلی خان صمصام السلطنه، حاجی علی قلی خان سرداراسعد، غلام حسین خان شهاب السلطنه و نصیرخان صارم الملک از یک سو و پریس ژنرال کنسول بریتانیا و مهندس رینولدز نماینده دارسی به امضا رسید.

در بند یک قرارداد به دارسی پروانه داده می شود که برای پنج سال به مساحی، نقشه برداری ، حفرچاه، احداث جاده و ایجاد خط لوله و بنای تأسیسات و ساختمانهای مورد نیاز به پردازد و خوانین بختیاری متعهد می شوند که بهایی برای زمین های غیر کشاورزی مطالبه نکنند اما چنانچه زمین های کشاورزی برای استفاده ساختمان ها و یا کارکنا مورد نیاز باشد، صاحب امتیاز می بایست قیمتی درست و عادلانه بابت چنین زمین هایی پرداخت کند و احیانا اگر توافقی میان صاحب امتیاز و خوانین بر سر زمین ها حاصل نشود، تصمیم نهایی را کنسول انگلیس در خرمشهر و رییس حفاظت از تأسیسات شرکت که یک نفر بختیاری است، اتخاذ خواهند نمود. سالیانه مبلغ دو هزار پوند به خوانین بختیاری پرداخت می شود و آنها متقابلا تعهد می کنند تا حفاظت از راه ها و ساختمان های مسکونی و تأسیسات حفاری وتمام کاکنان شرکت را به عهده بگیرند.